گویش دماوندی، گنج ارزشمند زبان فارسی است

هر قوم و ملتی دارای زبان مختص خود است و در درون یک زبان، گویش های متنوع و لهجه های فراوان دیده می شود و پیام و معنا را به شیوه خاص خود منتقل می کند. به همین سبب است که هر کس با زبان و لهجه مادری خود، بهتر و آسانتر می تواند با دیگران ارتباط برقرار کند و به انتقال پیام موثر مبادرت ورزد.

با گسترش آموزش همگانی، رسانه های گروهی و همچنین راه های ارتباطی و دیگر علل های مختلف، زبان رسمی به تدریج جایگزین گویش های محلی می شود و دیری نمی پاید که گویش ها و لهجه های محلی رو به زوال رفته و اندک اندک جای خود را از دست بدهد.

شهرستان دماوند از جمله شهرستان های شرق استان تهران است که از شمال به استان مازندران، از شرق به فیروزکوه، از جنوب به گرمسار و ورامین و از غرب به لواستان، شمیران و تهران محدود شده است. زبان رسمی مردم شهر دماوند، یکی از لهجه های قدیم فارسی است.

گویش دماوندی از شاخه‌های زبان‌های شمال غرب و مرکزی ایران

مهدی علمداری استاد و پژوهشگر علمی و ادبی شهرستان در کتاب "گویش دماوندی" خود نوشته است: برخی گویش دماوندی را به "تاتی" نسبت داده اند اما با توجه به تقسیم بندی زبان ها و گویش های ایرانی به وسیله دانشمندان بزرگ اروپایی، گویش دماوندی را می توان جزو گروه زبان های شمال غرب و مرکزی ایران دانست.

علمداری بیان داشت: گویش دماوندی را می توان جزو گروه گویش هایی دانست که مانند یک خط کمربندی در دامنه های البرز کشیده شده و شهر دماوند را می توان یکی از مراکز تکلم یکی از گونه های این گویش ها دانست.

استاد و پژوهشگر ادبی شهرستان نیز در این کتاب آورده است: گویش دماوندی در شهرهای شمیرانات، کرج، تهران قدیم، کن، سولقان، طالقان و لواسان نیز رواج داشته که به تدریج از شمار گویشوران آن کاسته شده است و هرقدر از حوزه گویشوران آن به سمت شمال کشور برویم، اختلاط گویش با مازندرانی بیشتر شده و کم کم در نقاط شمالی تر، گویش مازندرانی رایج می شود.

وی خاطرنشان کرد: علاوه بر گویش دماوند، گویش ها و لهجه های دیگری نیز در منطقه وجود دارد و علت آن هم ورود افراد مهاجری است که پس از اسلام به علل گوناگون از شهرهای دیگر ایران به این منطقه کوچنده شده اند و بر این اساس بجزو گویش دماوندی گویش های کردی، لری، مازندرانی، ترکی و حتی عربی نیز در مناطق اطراف شهر دماوند رایج است.

علمداری بیان داشت: گویش دماوند به مرور زمان بر اثر مجاورت با روستاهای لاریجان و نزدیکی به منطقه مازندران تغییراتی یافته است؛ به طوری که در حال حاضر تنها محلات مرکزی و روح‌افزا و روستاهایی نظیر چنار، شلمبه، ولیران، جیلارد با گویش اصلی دماوندی صحبت می‌کنند و مناطقی همچون احمدآباد، اوره، چشمه اعلا، مشاء و دشتبان گویش رایج آنها مازندرانی است.

وی با بیان اینکه تغییر و تحول در زبان ناگزیر و دلایل آن متفاوت است، گفت: از اصلی‌ترین دلایل می‌توان به نسل جدید و کمتر استفاده شدن گویش دماوندی توسط آنها اشاره کرد چراکه معمولا به دنبال گویشی با دستورالعمل و نکات و کلمات مصطلح‌تر هستند.

این استاد فرهیخته با اشاره به اینکه گویش دماوندی رفته رفته برای نسل جدید کمرنگ شده و به سمت استفاده بیشتر از فارسی معیار سوق داده شده‌اند، گفت: ارزشمندترین اثر ادبی و تاریخی شهر، گویش دماوندی است و زبان گنج ارزشمندی است که باید آن را برای آیندگان حفظ و حراست کرد.

لزوم استقبال جوانان با هدف حفظ گویش دماوندی

مرتضی اسدالهی یکی از شاعران خوش نام و کارشناس ادبی شهر دماوند است که در کنار سالها فعالیت در عرصه شعر و شاعری، در فضای مجازی و صفحه شخصی خود در اینستاگرام به معرفی کلمات و گویش های دماوندی می پردازد و در بین مردم شهرستان به ویژه جوانان بسیار مورد استقبال قرار می گیرد.

این شاعر دماوندی که در کنار شعرهای ارزشمندش، شعرهایی با گویش دماوندی نیز سروده و در کتابهای مختلف به چاپ رسانده است، به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: گویش، زبان و لهجه بخشی از فرهنگ و هویت یک منطقه محسوب می‌شود که با روش هایی همچون داستان های قدیمی، ضرب المثل ها و خاطرات گذشتگان می توان این میراث ماندگار را مستندسازی و حفظ کرد.

وی با بیان اینکه دماوند از سابقه و قدمت دیرینه ای برخوردار است، ادامه داد: گذشتگان ما با توجه به تجربه ای که در طول سالها زندگی در دماوند به دست آورده اند، از طریق افسانه ها که به "آسونک دماوندی" معروف است، به بیان خاطرات خود می پرداختند.

اسدالهی خاطرنشان کرد: در گذشته به دلیل نبود رسانه های جمعی همچون رادیو و تلویزیون، دماوندی ها زمانی که دور هم جمع می شدند آسونک های دماوندی که برگرفته از افسانه و داستان است را برای هم بیان می کردند که همین آسونک ها خود برگرفته از میراث فرهنگی منطقه ماست که با گویش و زبان محلی بیان شده و باید حفظ شود.

وی با بیان اینکه یکی از شهروندان دماوندی به نام حاج آخوندی در کتاب خود ۴۰ ضرب المثل مختص به دماوند را جمع آوری و چاپ نموده است، به تعدادی از این ضرب المثل ها اشاره کرد و گفت: " باسِ یِ انگشت شیرَبا – شیش ماه نَمِشَن لار دَباشَن" (شیرَبا به معنی شیربرنج) که به معنای این است که برای کار بی ارزش نباید انقدر وقت گذاشت؛ (برای یک انگشت شیربرنج- شیش ماه نمیرن لار ماند).

وی " گَلاشو یادَشو" را نیز از دیگر ضرب المثل های دماوندی دانست و گفت: معنای این ضرب المثل نیز در جواب کسی است که به فردی محبت می شود ولی فرد محبت شده فراموش می کند چه لطف هایی در حقش شده است.

این کارشناس ادبی دماوندی افزود: "خمیر که شِل بَبو – لوئَک هم اُو بَرمِزا" (لوئَک نوعی تشت چوبی که درآن خمیر نان درست می کردند) به معنای آن است که وقتی کار انسان خراب می شود از در و دیوار هم براش بدشانسی می بارد.

(خمیر که شُل و خراب شد – از ظرف چوبی هم آب میریزه بیرون)

اسدالهی با تاکید براینکه در صورت فراموشی این گویش، ارتباط امروز ما با گذشته قطع و ویران می شود، گفت: یکی از بزرگان ادبیات دماوند بنام استاد حاج محمود مقتدایی همواره به بنده تاکید داشتند که در کنار شعرهایی که می گویم به شعرهایی با گویش دماوندی نیز بپردازم تا ادبیات گذشته در قالب هنر حفظ شود.

این شاعر دماوندی افزود: امروز شعرهایی را به زبان دماوندی بیان کرده ام که گرچه بخش عمده ای از جوانان دماوند دیگر با گویش دماوندی سخن نمی گویند ولی در جمع و محافل آن را می خوانند و حتی برخی حفظ هستند که نشان از استقبال آنان است.

این کارشناس ادبی با تاکید براینکه بیان احساسات با گویش و زبان محلی نسبت به دیگر زبان ها بسیار تاثیرگذارتر است، گفت: حال اگر این کلمات در قالب هنر و شعر به صورت محلی و با گویش همان منطقه در بین مردم بیان شود، قطعا تاثیر بیشتری خواهد داشت.

وی با بیان اینکه امروزه شاهد از بین رفتن این گویش ارزشمند در بین جوانان و نسل های آینده هستیم، گفت: نقش نهادهای فرهنگی و آموزشی همچون اداره آموزش و پرورش، شهرداری، میراث فرهنگی و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان در حفظ و ماندگاری آن بسیار موثر است.

ثبت گویش دماوندی در فهرست میراث ملی

شهرام شریفی، رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دماوند نیز درخصوص ثبت ملی گویش دماوندی به ایرنا اظهار داشت: در سالهای اخیر به دنبال این بوده ایم که داشته های فرهنگیمان را در حوزه میراث معنوی و میراث ناملموس احصاء کرده و برای حفاظت از آن اقدام به ثبت ملی کنیم.

وی ادامه داد: یکی از غنی ترین حوزه های میراث ناملموس شهرستان بحث گویش دماوندی بود که طی بررسی های صورت گرفته احساس شد اگر از این گویش به نحو احسن محافظت نشود، امکان فراموشی آن وجود دارد.

این مقام مسئول با بیان اینکه گویش دماوندی گویش زنده ای است و عمده شهروندان در منطقه دماوند با این گویش صحبت می کنند، افزود: نخستین چالش ما در ثبت ملی گویش دماوندی، مستند نگاری، طرح پژوهش و ارسال پرونده ثبت گویش بود که نیاز به بودجه کافی برای مطالعات داشتیم.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دماوند خاطرنشان کرد: طی بررسی های انجام شده، متوجه شدیم دکتر مهدی علمداری، نویسنده، مترجم، پژوهشگر، زبان‌شناس و استاد رشته ادبیات فارسی در دانشگاه که دماوندی نیز هستند، پایان نامه خود را در حوزه گویش دماوندی طی سنوات گذشته انجام داده اند.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه این پژوهش به صورت کتاب به چاپ رسیده است و ما نیز با کمک و حمایت ایشان توانستیم از این پژوهش استفاده کنیم، گفت: این استاد بزرگوار با حسن نیتی ستودنی و عشق زیادی که به دماوند داشتن موافقت خود را اعلام کردند.

شریفی افزود: این پایان نامه بعنوان یک مستند در قالب پژوهش گویش دماوندی به پژوهشکده زبان و ادبیات میراث فرهنگی ارسال شد تا اعلام نظر و تایید شود که این گویش وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه در این مدت نیز با پژوهشگاه در ارتباط بوده و نسبت به مستندنگاری و تکمیل پرونده اقدامات لازم صورت گرفت و همچنین فیلم هایی از محاوره و گفت و گو گویشوران دماوندی تهیه و برای آنان ارسال شد، بیان داشت: خوشبختانه با تلاش های صورت گرفته، پرونده ثبت گویش دماوندی در کمیته فنی میراث فرهنگی کشور در تاریخ ۱۷اسفند ۱۴۰۰مطرح و با رأی کلیه اعضای کمیته، "گویش دماوندی" ثبت ملی و در تقویم جای گرفت.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دماوند با تاکید براینکه ثبت این گویش موجب توسعه آن می شود، گفت: امیدواریم با نگاه ویژه ای که مسئولان استان و شهرستان در خصوص حفظ گویش دماوندی دارند، شاهد شکوفایی و توسعه هر چه بیشتر این گویش بوده که شکوفایی آن می تواند هویت های اصیل را بازیابی و باز تولید و به توسعه فرهنگ گویشوران محلی کمک کند؛ وظیفه همگانی ما رشد و توسعه گویش دماوندی و فرهنگ گویشوران محلی است.

دُماوند یکی از شهرهای خُب ایرونه و از سابقه و قدمت بسیاری برخوردارِ. گرچه طی سالهای گذشته آنگونَ که باید و شاید به آن اهمیت ندائِن اما خود دُماوندی ها مِتونَن با حفظ ارزش های شهر و دیارشون، بسیاری از سنت های ماندگار قدیمی ها رَ حفظ کنن.

امروز نوبت ماست تا با حفظ گویش محلی شهرمان، این اثر ادبی و تاریخی را برای آیندگان حفظ و ماندگار کنیم.

انتهای پیام/*

گویش دماوندی، گنج ارزشمند زبان فارسی است

نسبیت گرایی فرهنگی

ایدئولوژی سیاسی چیست؟

قهقرا و پیشرفت؛ یک گزارش مستند

مجید رضائیان: محدوديت‌های رسانه‌ای برداشته نشود راه‌ حل معقول و منطقی برای سيستم نخواهد بود