چالش های مهم حوزه آبریز زاینده رود اصفهان و راهکارها

به گزارش ایصال نیوز به نقل از ایرنا، بسیاری از حوزه های آبریز کشور از جمله زاینده رود، به دلیل نداشتن نقش راه با چالشهایی مواجه هستند که مسوولان و کارشناسان امر باید نسبت به تهیه این نیاز اساسی کشور تدابیری بیندیشند. زاینده‌ رود یا زنده ‌رود به معنی رود زندگی‌ بخش، به طول بیش از 360 کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌ های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود 200 کیلومتر پیش می ‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ ریزد که اکنون بیش از 280 کیلومتر آن خشک است.
زاینده رود که علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی موثر در کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی کشورمان و هستی تالاب گاوخونی داشته است، در دهه های اخیر به علت کمبود بارش ها، خشکسالی های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت به یک رودخانه فصلی تبدیل شده و در محل پایین دست با خشکی مواجه شده است.
حوضه زاینده رود از دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده که 93 درصد از مساحت و 98 درصد از جمعیت زیر پوشش این حوضه در استان اصفهان و هفت درصد از مساحت و 2 درصد از جمعیت زیرپوشش آن در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. سه میلیون و 890 هزار و 188 نفر، جمعیت ساکن در استان اصفهان ( 87 درصد شهری و 13 روستای) را تشکیل می دهند و جمعیت این حوضه در استان چهارمحال و بختیاری 88 هزار و 172 نفر است که 47 درصد از آن را شهری و 53 درصد را روستاییان تشکیل می دهند. اکنون حدود 45 درصد از حجم سد زاینده رود آب دارد، که مدیریت آن بسیار مهم و ضروری است. صاحبنظران بر این باورند توزیع پایدار و عادلانه آب در حوضه آبریز زاینده رود با توجه به توسعه اقتصادی و اجتماعی همواره چالشی اساسی بوده، به همین دلیل قواعد تخصیص برای منابع با ارزش آب حوضه زاینده رود حدود 500 سال پیش توسعه یافته که به احتمال زیاد اولین قواعد از این نوع در ایران است.
به باور کارشناسان بی آبی بخش اعظم حوزه آبریز زاینده رود در یک دهه اخیر خسارتهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی زیادی برجای گذاشته است. آنان تنها راه حل آن را مدیریت یکپارچه، جامع نگر و علمی می دانند که باید در سطح ملی و بین المللی مورد توجه قرار گیرد. حوضه آبریز زاینده رود در سالیان اخیر با بحران جدی آب دست به گریبان بوده که آثار آن را می توان در خشک شدن رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی، کاهش منابع آب زیرزمینی، فرونشست زمین، کاهش کیفیت آب، خسارت به بخش کشاورزی و تخریب اکوسیستم مشاهده

کرد.
رودخانه زاینده رود بعنوان محور اساسی توسعه انسانی در مرکز کشور، به دلیل فشار گسترده بخش های کشاورزی، صنایع و توسعه شهری، به رودخانه ای فصلی تبدیل شده و سرنوشت تالاب گاوخونی هم در ندادن حقابه های زیست محیطی دچار مشکل شده است. در دهه های گذشته جمعیت حوضه زاینده رود افزایش قابل توجهی داشته، بطوری که در نیم قرن اخیر جمعیت این حوضه بیش از سه برابر شده و این افزایش جمعیت پیامدهای مختلف اجتماعی و اقتصادی را بدنبال داشته است. روند رو به رشد جمعیت حوضه از یک سو و محدودیت منابع آب از سوی دیگر، موجب شده تا سرانه آب تجدید پذیر حوضه به کمتر از یک هزار متر مکعب(تنها کمی بالاتر از آستانه کمبود آب) کاهش یابد. این در حالی است که سرانه آب تجدید پذیر کشور نیز به کمتر از یک هزار و 700 متر مکعب به ازای هر نفر کاهش یافته است.
بارندگی های اخیر و افزایش حجم آب زاینده رود در سال زراعی فعلی رقم خورده است اما به تاکید صاحبنظران امر باید برنامه ریزی جدی برای مدیریت این منابع آب انجام شود چرا که وضعیت ماه های آینده سال زراعی فعلی و همچنین سال های آینده مشخص نیست و نباید منابع آب به راحتی از دست داده شود به همین خاطر اجرای برنامه هدفمند در مدیریت آب در همه دوره ها مهم است و باید این موضوع در سال های آبسالی و خشکسالی همواره رعایت شود.
نقشه راه و استراتژی مدیریت منابع آب کشور طبق پیش بینی هایی که توسط افراد متخصص در سال های اخیر صورت پذیرفته، بیشتر آن ها بر این عقیده هستند که در قرن حاضر جنگ ها بیشتر در ارتباط با بحران آب در داخل کشورها و بعضا بین کشورهای همسایه رخ خواهد داد. این مشکل در کشورهای خشک و نیمه خشک از اهمیت بیشتری برخوردار است و حادتر است،
کشور ایران یکی از کشورهای به طور تقریبی خشک است و در صورتی که برنامه یا نقشه، راهی برای برای بحران آب بر اساس مطالب علمی و‌کاربردی تدوین نکنیم، در آینده ای نه چندان دور شاهد مشکلات و بحران هایی خواهیم بود.
این کارشناسان معتقدند که برای تحقق هدف فوق ابتدا باید نقشه راه و مدیریت منابع آب کل کشور تدوین شود، به دنبال آن نقشه راه برای حوضه های آبریز دیگر و براساس مشکلات موجود تهیه نمود، نتیجه حاصل از تهیه و تدوین چنین نقشه هایی در یک مدت زمان مناسب، به کاهش مشکلات کمک کرده و تصمیم گیری های کلان با توجه به برنامه تهیه شده پیش خواهد رفت و همه ساله شاهد مدیریت بهینه در ارتباط با منابع آب کشور و حوضه های آبریز و در آینده شاهد کاهش مشکلات خواهیم بود. براساس تجارب موجود در جهان و بررسی منابع جامع در ارتباط با مدیریت منابع آب و در نظر گرفتن اینکه مطالب علمی در این ارتباط، کشورهایی که مشکلات بحران آب مشابه ما را دارند سعی نمودند ضمن به کاربردن تکنیک های علمی مرتبط، از روش های پشنهادی در علم دیپلماسی آب که با توجه به نیاز، در سال های اخیر رشد قابل توجهی نموده است، استفاده نموده اند.
در دیپلماسی آب جهت حل مشکلات منابع آب ابتدا در یک اقدام همه جانبه و کامل، مسائل موجود شناسایی می گردد، به دنبال آن برای هر سؤالی، مساله ای طرح می نمایند و سپس تلاش می نمایند پاسخ به آن سؤال را با راهکار

های پیشنهادی تهیه نمایند. برای نمونه در صورتی که ما بخواهیم مشکلات مدیریت منابع آب کشور را با توجه به روش های پیشنهادی دیپلماسی آب حل نماییم، در گام اول باید مسائل موجود مشخص شود، تعدادی از مسائل موجود عبارتند از خشکی قابل توجهی از تالاب ها، دریاچه ها، رودخانه ها، به هم خوردن منابع و مصارف حوضه ی آب ریز، خشک سالی های متوالی ، ضعف مدیریت ، الگوی کشت نامناسب ، مهاجرت و حال برای مسائل فوق سوالاتی طرح می نمایم، برای مثال برای خشکی تالاب ها در کشور سوال طرح شده می تواند بدین صورت باشد:
آیا برای جلوگیری از خشکی تالاب ها می توانیم کاری انجام دهیم ؟
برای احیای تالاب ها چه اقداماتی باید انجام داد، این یک سوال نمونه برای یکی از مشکلات بود. حالا برای حل این مشکل باید پاسخ این سوال را به صورت کامل و جامع تهیه کنیم و راهکار هایی را پیشنهاد دهیم، متعاقب آن راه کارها براساس اهمیت و اولویت انجام پذیرد.
به تاکید عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان برای تهیه نقشه راه زاینده رود باید به ترتیب 25 گام شامل انتخاب مدیریت کارآمد، فراهم نمودن امکانات مورد نیاز گروه انتخابی، اعمال مدیریت دیپلماسی آب، برآورد حجم آب ورودی به مخزن سد، کنترل برداشت ما در طول رودخانه، توزیع عادلانه ی آب در دشت های حقابه دار و نصب کنتور روی چاه هایی که آب دارند، مدیریت پساب ها و تسویه آن ها، مدیریت کاهش مصرف برای کاربری های مختلف، تسریع در اتمام پروژه تأمین آب نا تمام (تونل سوم)، بررسی کارشناسانه تأثیر مثبت و منفی تغییر اقلیم، برگزاری جلسات با استان های همجوار مدیریت بخش تکلیف انتقال آب یزد، برگزاری جلسات هم اندیشی از طریق دیپلماسی آب با کارشناسان و دانشگاه های همجوار جهت کاستن از تنش های موجود احتمالی، تسریع و برنامه ریزی در‌ پرداخت خسارات وارد بر کشاورزان حق آبه دار، راه اندازی بازار آب از طریق قیمت واقعی آن بخصوص برای آب مصرفی صنایع و یزد، تصمیم گیری برای زاینده رود را به محقق ها واگذار کنیم و سیاسیون را از جلسات تصمیم گیری دور کنیم، برنامه ریزی برای تغذیه آبهای زیرزمینی مناطقی که امکان نشست زمینی وجود دارد، ادامه سیاست انقباضی سال های قبل در توزیع آب برای کاربری های مختلف، ارتقاء بهروری از آب در کشاورزی با توزیع آب رودخانه بر اساس تاریخ کشت صحیح، استفاده از روان آب های سطحی در شهر ها به خصوص شهر اصفهان، مدیریت و رشد رودخانه های فصلی و مسیل ها و چشمه سارها بخصوص پا بتن دست سد زاینده رود، مانیتورینگ کل حوضه آبریز رودخانه زاینده رود، حواسمان به زهکش ها باشد، پایش الگوی کشت در کل حوضه آبریز خصوصا بالا دست حوضه، استفاده از سیاست آب مجازی در بعضی از مواقع جهت عبور از بحران ها، واقعی کردن قیمت انرژِی پمپاژ آب لحاظ شود.
** اجرای سیاسی های مدیریتی برای منابع آبی لازم است
ناصر حاجیان، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان با اشاره به اینکه اجرای سیاست های مدیریتی برای منابع آبی لازم است، گفت: 25 گام برای مدیریت منابع آب استان پیش بینی شده که امکان افزایش این مولفه ها وجود دارد. حاجیان گفت: در مدیریت منابع آب

دچار مشکل مدیریت علمی هستیم و در اجرای سیاست ها و نقشه راه به دلیل نبود نیروی انسانی کارآمد دچار مشکل می شویم که باید این حوزه تقویت شود. وی بیان کرد : اختصاص بودجه، هم افزایی بین بخشی و استفاده از نیروی انسانی متخصص در این حوزه به اجرای هدفمند مدیریت به عنوان گام دوم نقشه راه مدیریت آب موثر است. حاجیان دیپلماسی آب را یکی از مولفه های مهم نقشه راه مدیریت منابع آب حوزه آبریز زاینده رود بیان کرد و اظهارداشت: به رقم تربیت مهندسین زیاد در حوزه سد سازی اما برای مدیریت منابع آب به دیپلماسی و کارشناسان این حوزه برای انجام فعالیت های مدیریتی نیاز داریم.
این کارشناس حوزه آب ادامه داد: انجام گفت و گو با استان های همجوار و تعاملات بین بخشی در رفع چالش های این حوزه لازم است و با چنین اقداماتی مشکلات و معضلات قابل رفع است. وی اضافه کرد: بر اساس شرایط گذشته از جمله سال قبل میزان خروجی سد را باید بررسی کنیم و اطلاعاتی را بدست آوریم زیرا در زمان حاضر اطلاعات تجربه دقیقی نداریم. حاجیان ادامه داد : با انجام چنین پیش بینی هایی حدود میزان حجم سد و برداشت از آن را بدست آورده و استراتژی منابع آبی را برای آینده و بدترین شرایط تدوین کنیم. وی برداشت های آب از مسیر رودخانه را یکی از چالش های مهم در حوزه آب استان اصفهان بیان کرد و گفت: برداشت بالادست و پایین دست در این خصوص منظور نداریم بلکه همه برداشت هایی که در مسیر رودخانه انجام می شود باید مورد توجه قرار گیرد.
حاجیان به توزیع عادلانه آب و مدیریت پساب و تصفیه آن اشاره کرد و گفت: توزیع آب به صورت عادلانه انجام نمی شود و برخی از حق آبه داران بیش از سهم خود برداشت می نمایند و حق دیگران را ضایع می کنند. به گفته این استاد بر اساس منابع آب موجود باید توزیع آب انجام شود و سهم حق آبه داران متناسب با حجم آب توزیع شود. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان با اشاره به امکان استحصال 300 میلیون مترمکعب آب از فاضلاب شهری، اظهارداشت: این حجم آب دو برابر میزان انتقال آب از تونل دوم است که اگر این منابع آب را در حوزه های مختلف مثل صنعت و فضای سبز استفاده کنیم آب موجود در این حوزه به بخش های دیگر اختصاص می یابد. وی یادآورشد: به دلیل وجود مخازن تصفیه خانه فاضلاب در مناطق مختلف شهر امکان انتقال و بهره برداری از هر منطقه وجود دارد و این موضوع هزینه های لوله کشی را کاهش می دهد. وی مدیریت مصرف آب در کاربری های مختلف، تامین اعتبار برای تکمیل پروژه های آبرسانی، انجام اقدامات کارشناسی برای حل چالش های تغییرات اقلیم، برگزاری نشست های آب با استان های مجاور و استفاده از نخبگان آن ها در این جلسات و تسریع در پرداخت خسارت کشاورزان و حق آبه داران را پنج گام دیگر در نقشه راه آب زاینده رود بیان کرد.
وی راه اندازی بازار آب را یک پیشنهاد و گام مهم در این خصوص بیان کرد و گفت: با توجه به اینکه آب برای برخی از اراضی کشاورزی وجود دارد ولی مالکان آن ها از این آب استفاده نمی کنند باید این انرژی در اختیار سایر بخش ها قرار گیرد. این کارشناس آب در این خصوص گفت: نباید انتقال آب و جابه جایی آن برای دولت مشکل ساز شود و ماموریت های مسئولان را

افزایش دهد بلکه با یک برنامه ریزی کارشناسی این انتقال و فروش آب در حوزه های مختلف با مدیریت اجتماعی انجام شود که هزینه های زیادی را تحمیل نکند.
وی تصمیم گیری برای حوزه آب را خارج از مسائل سیاسی خواستار شد و گفت: یک اقدام اساسی برای مدیریت آب رهایی این حوزه مدیریتی از تصمیم های شخصیت های سیاسی و این جریان هاست. حاجیان در گفت و گو با ایرنا ادامه داد : این اتفاق مانع از تصمیم گیری غیرکارشناسی در این حوزه خواهد شد. وی ادامه داد: تغذیه سفره های آب زیر زمینی، تداوم اقدامات و سیاست های انقباضی آب در دوران کم آبی و خشکسالی و ارتقا بهره وری آب در کشاورزی مثل آبیاری در زمان مورد نیاز و اصولی به مدیریت منابع آب کمک می کند.
این استاد دانشگاه بر این باور است که استفاده از روان آب ها و مدیریت و رصد رودخانه های فصلی به مدیریت منابع آب استان کمک می کند و اگر این منابع مورد استفاده قرار گیرد از آب زاینده رود استفاده بیشتری خواهیم برد. وی مانیتورینگ در حوزه آبریز را یک گام اساسی در مدیریت و نقشه راه آب زاینده رود اعلام و بیان کرد: کل حوزه آبی مورد رصد و بررسی دائمی باشد و میزان برداشت و بارش ها همواره ارزیابی و بررسی شود و مدلی مانند بررسی فرآیند مصرف سوخت در کشور در حوزه آب نیز اجرایی شود. حاجیان مرمت، زه کشی و اصلاح شبکه های آب رسانی، پایش الگوهای کشت، استفاده از آب مجازی به اعتقاد حاجیان برای مدیریت منابع آبی لازم است تا اینکه با این روش ها مدیریت صحیحی انجام شود. وی در خصوص آب مجازی گفت: به جای کاشت برخی از محصولات کشاورزی اگر واردات آن ها انجام شود و آب مورد نیاز در حوزه دیگر مصرف و البته حق الزحمه کشاورزان پرداخت شود این گام مهم در حفظ منابع آبی کمک می کند. حاجیان واقعی کردن هزینه های آب را برای مدیریت منابع آب لازم دانست و تصریح کرد: بخش زیادی از مصرف بی رویه آب به دلیل نبودن نرخ واقعی برای آب است که بیهوده این منابع هدر و دولت برای این هدررفت یارانه پرداخت می کند.
**مدیریت مصرف آب در زاینده رود اجتناب ناپذیر است
دانشجوی مطقع کارشناسی ارشد رشته مدیریت آب دانشگاه آزاد گفت: با وجود بارش های زیادی آب و افزایش حجم آب سد زاینده رود اما به دلیل اینکه از آینده سال زراعی و همچنین سال آینده خبر نداریم باید این منابع را مدیریت کنیم. فریده آقادادی ادامه داد: باید استراتژی برای سال آینده داشته و سیاست های انقباضی سال گذشته هم اجرا شود و آب را برای آینده مدیریت کنیم چرا که تغییر اقلیم پیش بینی را برای آینده از بین برده و اگر مدیریت نشود نتایج خوبی نخواهیم داشت. وی با بیان این که مردم نسبت به این مسائل توجه هستند، خاطرنشان کرد: همکاری از سوی مردم برای مدیریت منابع آبی وجود و اگر این توصیه ها به اطلاع مردم رسانده شود به طور حتم همکاری و توجه می کنند. آقادادی بی توجهی به برنامه های آینده را عامل چالش های جامعه بیان کرد و گفت: در حوزه آب نیازمند مدیریت جامع و چشم انداز هستیم.
انتهای پیام /*

چالش های مهم حوزه آبریز زاینده رود اصفهان و راهکارها

نسبیت گرایی فرهنگی

ایدئولوژی سیاسی چیست؟

قهقرا و پیشرفت؛ یک گزارش مستند

مجید رضائیان: محدوديت‌های رسانه‌ای برداشته نشود راه‌ حل معقول و منطقی برای سيستم نخواهد بود