فرشاد مؤمنی: جامعه خام فروش از دستاوردهای همکاری‌های اعتلابخش، محروم خواهد شد

به گزارش سرویس اقتصادی ایصال نیوز، دکتر فرشاد مومنی استاد دانشگاه علامه طباطبایی که در نشست فرهنگستان علوم با موضوع «بحران در تدوین استراتژی توسعه صنعتی» سخن می گفت، با بیان اینکه شاخه اقتصاد فرهنگستان علوم، اهتمام ویژه خود را بر این مساله قرار داده که تا سر حد ممکن به نظام تصمیم گیریهای اساسی کشور کمک کند به قاعده علم و خرد جمعی، هم قادر باشند با مسائلشان روبرو شوند و هم بتوانند آنها را درست درک کنند و به فکر مواجهه اصولی برای حل و فصل آنها هم برآیند، تصریح کرد: مساله قدرت تشخیص در میان انبوهی از داده های سرگیجه آور برای نظام تصمیم گیریهای اساسی ما، مساله ای حیاتی و سرنوشت ساز محسوب می شود. یک وجه این قدرت تشخیص به نقص اطلاعات و وجه دیگر آن به نقایص جدی ساختار قدرت در ایران بر می گردد که در آن اهلیت حرفه ای و تخصیصی نقشی در گزینش افراد ندارد و آنچه که به عنوان سیاستگذاری اتخاذ می شود هم از نظر علمی مبنای چندانی ندارد.

وی افزود: حسب منافع مشخص، چه از نظر اقتصاد سیاسی داخلی و چه اقتصاد سیاسی بین المللی، در نظام تصمیم گیریهای اساسی کشور، آدرسهای غلط و اغواگری که منافع گروه های پرنفوذ داخلی و خارجی را نسبت به منافع ملی اولویت می دهد، بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. به این دلیل که ما با توزیع نابرابر صدا در عرصه های ملی و بین المللی روبرو هستیم و در چارچوب مناسبات رانتی، صدای توسعه خواهان به طور طبیعی تحت الشعاع صدای بلندتر مافیاها است.

انبوهی از دورهای باطل بازتولیدکننده توسعه نیافتگی در کشور فعال هستند
این اقتصاددان تاکید کرد: وقتی از دریچه اندیشه توسعه، به مسائل کشور نگاه می کنیم، در آنجا گفته می شود انبوهی از دورهای باطل بازتولید کننده توسعه نیافتگی در کشور ما فعال هستند و مناقشه های نظری پرشماری در این باره وجود دارد که کانون اصلی دورهای باطل کجا است؟ ما باید آن را در ساحت سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع و روابط بین الملل دنبال کنیم که آیا راهی برای تشخیص مسیر اصلی وجود دارد!؟ در پاسخ به این پرسش که البته واکاوی هر کدام از آن جنبه ها، خود از اهمیت خارق العاده ای برخوردار است، اما متفکران توسعه، برای راهگشایی های ثمربخش، بر روی این مساله تمرکز و تاکید داشتند که حلقه وصل همه دورهای باطل بازتولیدکننده توسعه نیافتگی، در دو جا منعکس می شود و اگر نظامهای تصمیم گیری اساسی، بتوانند خود را به گونه ای از نظر اندیشه ای، سازمانی و اراده مجهز کنند که روی این دو کانون مجهز شوند، می توانند به طور همزمان، همه دورهای باطل توسعه نیافتگی را تحت کنترل درآورند و متوقف کنند.

تولید فناورانه را به مثابه یک نظام حیات جمعی ببینید

مومنی، «ضعف بنیه تولیدی» و «بهره وری اندک» را این دو کانون عنوان کرد و توضیح داد: این دو کانون، مستقیم ترین آدرسهایی است که در چارچوب اندیشه توسعه به رهبران کشورهای در حال توسعه تقدیم شده است. اما این مساله واجد ظرافتها و نکته های پرشماری است که باید درباره هر کدام از آنها، به اندازه اهمیتی که دارند تمرکز داشته باشیم؛ برای نمونه در این چارچوب، گفته می شود وقتی ما از ضعف بنیه تولید فناورانه صحبت می کنیم، باید به هوش باشیم که در اینجا تولید فناورانه، نه به مثابه یک فعالیت در یک گوشه شهر و زیر یک سوله است، بلکه به مثابه یک نظام حیات جمعی باید مورد توجه قرار گیرد. در این رابطه، گفته می شود یک نظام تصمیم گیری هوشمند، باید آگاه باشد که تصمیم گیری درباره تولید، یک تصمیم گیری بلندمدت است، بنابراین به تصمیم های بلندمدت هم نیاز دارد، از جمله سطوحی از تضمین درباره امنیت حقوق مالکیت، سطوحی از تضمین برای بالا بودن هزینه – فرصت مفت خوارگی، سطوحی از تضمین درباره ثبات اقتصاد کلان، سطوحی از تضمین برای مواجهه برنامه محور و پیشگیرنده با فساد مالی و وجود یک نظام حمایتهای توسعه گرا از تولید فناورانه باید وجود داشته باشد.

مساله تولید فناورانه، به معنای دقیق کلمه مساله ای سیاسی است

استاد گروه برنامه ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه مساله تولید فناورانه، به معنای دقیق کلمه مساله ای سیاسی است و اگر یک ساختار سیاسی باشعور، باشرف و دانا وجود نداشته باشد، امکان ندارد که بتوان تولید فناورانه را ارتقا داد، اضافه کرد: به همین قیاس، گفته می شود تولید فناورانه به همان اندازه که سیاسی است، اجتماعی هم هست. به این دلیل که اساس تولید فناورانه بر معجزه تقسیم کار عقلایی و ظرفیتهای سازمانی و دانش ضمنی و قابلیتهای همکاری استوار است. اول بار، این آلبرت هیرشمن بود که در سالهای میانی دهه 1950 این مساله را مطرح کرد که توسعه، باید به مثابه یک بازی همکارانه مورد توجه قرار گیرد و اگر جامعه ای تمرین کافی در زمینه همکاری نداشته باشد و در این زمینه، قابلیتهای کافی بسیج نکرده باشد، نمی تواند موفق شود.

ماجرای فریب کاری انگلستان در مقابل رقبای جدید برای توسعه

مومنی وجوه فرهنگی و بین المللی و اندیشه ای تولید را نیز مورد توجه قرار داد و گفت: این مساله به قابلیتهای اندیشه ای سطح بالا نیازمند است؛ به این دلیل که در سالهای میانی قرن نوزدهم، وقتی یکی از بنیان گذاران مکتب تاریخی آلمان، یعنی «فردریک لیست» خواست حکومتگران وقت آلمان را هشیار کند، در برابر آدرسهای غلطی که آن زمان انگلستان و بعد از او، امروز آمریکا و دیگران می دهند از لفظ Kicking away the ladder ، یعنی ماجرای مواجهه فریب کارانه با دیگران، برای پرتاب کردن آن نردبانی که باعث جهش انگلستان شد و مانع تراشی برای اینکه رقبای جدید پدیدار شوند، برخوردار است. بنابراین سطوح بالایی از دانایی نیازمند است تا بتوانیم درست را از نادرست تشخیص دهیم و این همان چیزی است که با عنوان «خرد جمعی» یا «خرد مشارکتی» مورد توجه قرار گرفته است.

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، به آرای فردریک لیست در کتاب «نظام ملی اقتصاد سیاسی» مبنی بر اینکه حکومتی می تواند صنعتی شود که درکش از صنعت به مثابه پدر و مادر علم، ادبیات، هنر، روشنفکری، نهادهای مفید، قدرت، ثروت، استقلال ملی، دورنگری و اعتلای فرهنگ و اخلاق در نظر گرفته شود، اشاره کرد و یادآورشد: نزدیک به 170 سال بعد از فردریک لیست، وقتی داگلاس نورث، می خواهد صورت بندی نظری درباره علم و فناوری در عصر شتاب تاریخ، صورت بندی نظری نهادی ارائه کند، نقطه شروع بحث خود را بنگاه های تولیدی صنعتی قرار می دهد. استدلال او، برای انتخاب این نقطه عزیمت این است که صنعت کارخانه ای هم کانون انباشت بی نظیر ظرفیتهای دانایی و توانایی است و هم بزرگترین متقاضی دانایی و توانایی است. بنابراین وقتی ما اکنون درباره تولید صحبت می کنیم، از تولید به مثابه نظام حیات جمعی صحبت می کنیم.

صنعت کارخانه ای اعتلابخش است

مومنی با بیان اینکه متون درخشان توسعه می گویند مهم ترین خصلت صنعت، خصلت پیوند ساز بودن آن است و از دریچه خلاقیت و تولید است که به صورت توسعه گرا، همه اجزای نظام حیات جمعی با یکدیگر پیوند برقرار می کنند، گفت: در آثار داگلاس نورث، در صورت بندی نظری پدیده توسعه نیافتگی، از مفهوم رشد گسسته استفاده می کند و بعد توضیح می دهد که تنها این صنعت کارخانه است که امکان دارد که رشد پیوسته را جایگزین رشد گسسته کند. رشد گسسته، رشدی اندک و نوسانی است که در آن، دائما به بن بست بر می خوریم و دائما باید از نقطه صفر شروع کرد. در حالی که وقتی گفته می شود صنعت کارخانه ای اعتلابخش است، به دلیل آن پیوندهایی است که امکان پیوستگی، تداوم و اعتلا را فراهم می کند.

وی به مرور مفهومِ گذار از رشد گسسته به رشد پیوسته در ادبیات توسعه، از جمله در کتاب «راه باریک آزادی» نوشته «عجم اوغلو و رابینسون» اشاره کرد و ادامه داد: در آنجا از دریچه اقتصاد سیاسی، درباره اینکه چرا کشورهای در حال توسعه نمی توانند به رشد پیوسته نائل شوند، گفته می شود دلیل این مساله این است که در غیاب صنعت کارخانه ای و تولید فناورانه، برای حکومتگران، هزینه فرصت سرکوب اندک است و بنابراین با هر نوع مطالبه یا اعتراضی در جامعه، آنها ترجیح می دهند سرکوب را با اولویت در دستور کار قرار دهند. از ناحیه مردم هم در چارچوب شرایطی که مناسبات رانتی و پشت به تولید باشد، برای مردم هم هزینه ی فرصت انقلاب اندک می شود. یعنی حکومت با کوچکترین نارضایتی از مردم به سمت سرکوب گری می رود و مردم هم با کمترین نارضایتی از حکومت به سمت واژگون کردن نظمهای سیاسی موجود حرکت می کنند. تا زمانی که این بی ثباتی و ناامنی و ناآرامی وجود دارد، سنگی روی سنگ بنا نمی شود و توسعه ای هم اتفاق نمی افتد و به این ترتیب ما با پدیده تزلزلهای سیستمی روبرو هستیم. چون مناسبات رانتی و پشت به تولید، مناسباتی است که به صورت نظام وار، بحرانهای مشروعیت، عدالت و رفاه بازتولید می شود.

متعالی ترین جلوه های اخلاقی، با وجود سطوحی از امنیت اقتصادی رخ می دهد
به گفته این اقتصاددان؛ حتی متفکران بزر گی مانند رونالد اینگلهارت، وقتی از اخلاق و اولویت آن سخن می گویند، تاکید می کنند که در کل تاریخ بشر، متعالی ترین جلوه های اخلاقی، در هنگامه ای رخ می دهد که سطوحی از امنیت اقتصادی وجود داشته باشد، یعنی جامعه در شرایطی قرار داشته باشد که بتواند فراتر از نیازهایش تولید کند.

بحران مشروعیت و فروپاشی گریبان حکومتها را می گیرد اگر ...

مومنی ضمن تاکید بر اینکه تولید فناورانه حلقه وصل همه ابزارهایی است که برون رفت از دورهای باطل توسعه نیافتگی را امکان پذیر می کند، ادامه داد: حکومتی که نداند یکی از مهم ترین قابلیتهای تولید فناورانه، قدرت بی نظیر و بی سابقه آن در خلق نیازهای مصرفی جدید است، دچار بحرانهای متعددی خواهد شد و اگر امکان مواجهه با آن نیازها به گونه ای باشد که نشود آنها را پاسخ بگوید، بحران مشروعیت و فروپاشی گریبان حکومتها را می گیرد. بنابراین مساله صنعت کارخانه ای، از این دریچه مساله مرگ و زندگی و از دریچه رونالد اینگلهارت ، مساله اخلاق در برابر بی اخلاقی است.

این استاد اقتصاد به دیدگاه های «پیتر دراکر»، در کتاب «جامعه پساسرمایه داری» درباره اینکه پیش بینی های مارکس با آن همه عظمت اندیشه ای، محقق نشد به این دلیل که او قادر نشد انقلاب بهره وری را درک کند، اشاره کرد و گفت: اساس تولید فناورانه بر انقلاب بهره وری است و این انقلاب، بازی اقتصادی را از بازی با جمع صفر، به یک بازی برد – برد تبدیل می کند. این گونه می شود که رشد گسسته، به یک رشد پیوسته تبدیل می شود. در چارچوب تولید فناورانه، هم نیروی کار امکان دستیابی به مزدهای بالاتر و رفاه بیشتر را پیدا می کند و هم کارفرما سودهای بیشتر می برد و هم دولت می تواند درآمدهای سالم رو به افزایش داشته باشد و دیگر نیازی به چنگ انداخت به صورت دیگران ندارد. دراکر در عین حال تاکید می کند در چارچوب تولید فناورانه، حیاتی ترین عنصر این است که هم حکومت و هم جامعه باید تن به این بدهند که اقتدارهای مبتنی بر پول و زور باید جای خود را به اقتدارهای مبتنی بر خرد و دانایی بدهند.

شاهد انبوهی از بحرانها و ناتوانی آشکار در حل و فصل آنها هستیم

این عضو وابسته فرهنگستان علوم، با بیان این اعتقاد که در ایران ، انبوهی از بحرانها و ناتوانی آشکار در حل و فصل آنها و همچنین انبوهی از وارونگی ها و واژگونگی ها در جهت گیریهای اصلی کشورمان مشاهده می شود، اظهارداشت: وقتی پشت به تولید می کنیم، می بینیم چگونه در اسارت این همه تعارض و تناقض و اتلاف منابع انسانی و مادی و از بین بردن زمان و از دست دادن آن روبرو می شویم. هر کدام از این دریچه ها، نیازمند برگزاری کارگاه های آموزشی است که برای ما روشن کند که چرا در اسارت تزاحم ها، گرفتاریها، تناقضها و موازی کاریهای پرخسارت هستیم و چرا شرایط را به گونه ای رقم زده ایم که با کیفیت ترین انسانهای کشور را سرخورده می کنیم و آنها را یا در داخل منزوی و افسرده می کنیم و یا دودستی تقدیم قدرتهای بزرگ دنیا می کنیم. تمام اینها ریشه در این دارد که ما به تولید فناورانه و اقتضائات آن تن در نداده ایم.

نیازمند استراتژی برای توسعه صنعتی هستیم

مومنی با تاکید بر اینکه حیاتی ترین مساله ای که برای حل و فصل این شرایط وجود دارد این است که برای برون رفت از این وضعیت، نیازمند استراتژی برای توسعه صنعتی هستیم، خاطرنشان کرد: برای اینکه این استراتژی، راهگشایی داشته باشد، شرایط و لوازمی وجود دارد که چون بهایی به آن شرایط و لوازم داده نمی شود، در اسارت بلاتکلیفی، بلااندیشگی و ترجیح کارهای ظاهرسازانه و نمایشی به جای کارهای اصولی اعتلابخش هستیم. در قلب مساله صنعتی شدن، مساله استقلال ملی و رفاه ملی وجود دارد. تجربه بشری، می گوید هیچ عنصری به اندازه صنعت کارخانه ای، قابلیت همزمان از بین بردن فقر و کاهش عقب ماندگی ندارد. بنابراین وقتی از تولیدفناورانه غفلت می کنیم، به طور همزمان، هم فقر فزاینده بازتولید می شود و هم عقب ماندگی.

این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: در مسیری که رفته ایم، به تولید پشت کرده ایم، ببینید زمانی ما حریف چه کشورهایی بودیم و امروز ببینید چه کسانی برای ما اصطلاحا شاخ و شانه می کشند! کلید اصلی ماجرا، غفلت از بنیه تولید فناورانه و تن در دادن به سیاستهای ظاهرسازانه و فریبکارانه رانت محور است و ما باید برای این گرفتاری چاره ای پیدا کنیم و همه مان کمک کنیم این همه آدرسهای غلط و مشکوکی که متاسفانه مورد توجه نظام تصمیم گیریهای اساسی کشور هم قرار می گیرد، جای خود را به آن مساله اصلی بدهد.

باید قادر باشیم انتخابهای خردورزانه انجام دهیم

به گفته مومنی؛ در قلب تعیین استراتژی، مساله انتخابهای هوشمندانه قرار دارد. ما باید قادر باشیم انتخابهای خردورزانه انجام دهیم. یکی از آفتهای بزرگ مناسبات رانتی، همه چیز خواهی های توخالی است. داعیه همه چیز خواهی مطرح می شود، اما آنچه که عملا نصیب حکومت می شود، هیچ چیز است. ما در قلمرو علم اقتصاد می گوییم اقتصاد علم انتخاب است و این انتخاب در سطح خرد و کلان و توسعه، معانی و مصداقهای خاص خود را دارد. در چارچوب پارادایم نیوتنی و نظریه های مزیت مطلق و نسبی، ما به تن در دادن به انتخابهای طبیعی و مکانیکی فراخوانده می شویم. انتخابهایی که انسان و اراده اش، در آن جایگاه بایسته ندارد. در حالی که در چارچوب پارادایم کوانتومی، گفته می شود ما باید به انسانیت انسان و مهم ترین تجلی گاه آن، یعنی قدرت انتخابگری، توجه ویژه ای داشته باشیم.

انتخابهای ما، قفل شدگی به تاریخ پدیدار می کند

انتخابهایمان برای استراتژی توسعه صنعتی شرم آور و عقب افتاده است
وی با بیان اینکه اهمیت انتخابهای درست، برای صنعتی شدن، از طریق برجسته کردن مفهوم وابستگی به مسیر صورت بندی نظری شده و بحث بر سر این است که انتخابهای ما، قفل شدگی به تاریخ پدیدار می کند، توضیح داد: آخرین انتخابهایی که به نام استراتژی توسعه صنعتی در ایران صورت گرفته، به غایت شرم آور و به غایت عقب افتاده است. چون در عرصه علم و فناوری، ما در اعلی درجه با وابستگی به مسیر روبرو هستیم، انتخابهای درست بسیار تعیین کننده می شود و این انتخابها، در کل عرصه های حیات جمعی موضوعیت دارد.

توصیه مهمی که قبل از شوک ارزی به دولت رئیسی داده شد

مومنی یادآورشد: وقتی سال 1401، دولت می خواست شوک ارزی ایجاد کند، از جمله آنها را به دو کار بزرگی که متفکران معاصر اقتصاد توسعه مطرح کرده اند، ارجاع دادم. «فرانسوا بورگینیون»، اقتصادشناس مطرح فرانسوی، در اثر ممتاز خود که به سفارش بانک جهانی و در آستانه پایان هزاره قبلی صورت داد، آورده که وقتی حکومتهای جهان سومی، دچار بحران کسری مالی می شوند، اولین چیزهایی که برای فرار از مسئولیتهای حاکمیتی شان مورد توجه قرار می دهند، این است که به نیازهای اساسی مردم بی اعتنایی می کنند. فشارهای سنگین به هزینه های مربوط به آموزش، سلامت و بهداشت، مسکن و تغذیه مردم می آورند و آنها را عاصی می کنند. او محاسبه کرده و دیده در کشورهای آمریکای لاتین در ربع پایانی قرن بیستم، همان حکومتی که به اسم کسری بودجه، حیاتی ترین نیازهای مردمش را تامین نمی کند و کارد را به استخوان آنها می رساند، وقتی با اعتراض مردم مواجه می شود، با گشاده دستی، هزینه های سرکوب را تامین می کند. محاسبه های بورگینیون می گوید در آمریکای لاتین و در ربع پایانی قرن بیستم، به طور متوسط، سالانه بالغ بر 7درصد تولید ناخالص داخلی، صرف سرکوب مردم شده، در حالی که اگر بخشی از آن را صرف اموری که حق مردم هم بوده می کرد، اصلا نیازی به چنین سرکوبی پدیدار نمی شد.

سالانه 6درصد تولید ناخالص داخلی در آفریقا، صرف سرکوب مردم شده

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد به مطالعه مشترکی که «ژوزف استیگلیتز» و «شاهد یوسف» به سفارش بانک جهانی در همان دوره، این مطالعه را در آفریقا انجام داده اند اشاره کرد و گفت: آنها مشاهده کردند با همین بی صلاحیتی و ناتوانی در انجام انتخابهای درست، تا سالانه حدود 6درصد تولید ناخالص داخلی در آفریقا، صرف سرکوب مردم شده است!

کجا بررسی کردید که واردات خودروهای شخصی لوکس به واردات حمل و نقل عمومی اولویت دارد!؟

مومنی تاکید کرد: چقدر خوب بود می توانستیم با حکومت گرامی خودمان صحبت کنیم و بگوییم حتی اگر اصالت تکیه بر واردات و پشت کردن به تولید ملی درست باشد، کجا بررسی کردید که واردات خودروهای شخصی لوکس به واردات حمل و نقل عمومی اولویت دارد. آنها که همه شان دم از عدالت می زنند را به وجدانشان ارجاع می دهم که با همان شاقول عدالت به ما بگویند کدامشان اولویت دارد. این انتخابهای استراتژیک، به صورت روزمره وجود دارد. حرفهای وزیر اقتصاد در توجیه شوک جدید ارزی، شرم آور است. ایشان می گوید چون ما نمی توانیم جلوی قاچاق را بگیریم، پس 85 میلیون ایرانی را از طریق افزایش نرخ ارز تنبیه می کنیم! می گوید چون ما قادر نیستیم قانون ملزم کننده برگرداندن ارزهای صادراتی را اجرا کنیم، چوبش را به 85 میلیون ایرانی می زنیم! واقعا شرم آور است که چقدر انحطاط در بینش و ناتوانی در انتخابهای درست صورت گرفته است.

استاد گروه برنامه ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: بارها صادقانه گفته ام به ما بگویید مشکلاتان چیست!؟ اگر واقعا مشکل شما کسری مالی است، چرا می خواهید از طریق شوک درمانی و توسعه واردات این مساله را حل کنید!؟ آیا درک اینکه شوک درمانی این دو را بحرانی تر می کند، خیلی سخت است!؟ من می گویم شما به جای این کار، رویه های مشروعیت ساز را در دستور کار قرار دهید. رویتان را به تولید فناورانه کنید تا نیروی کار باکیفیتتان چشم انداز دستیابی به شغلهای شرافتمندانه و مولد داشته باشد. تا حالا که ما این همه منابع صرف کردیم و اینها را تربیت کردیم، آنها به آینده امیدوار شوند. از نظر من از دست ندادن امکانات انسانی و مادی موجود، برای ایران، بسیار حیاتی تر از این است که به سمت و سوهای عجیب و غریب برویم!

شیوه جذب سرمایه خارجی شرم آور و خجالت آور است

مومنی به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس اشاره کرد که در آن آمده در یک دوره زمانی خاص، فقط یک بانک خصوصی فاسد و خطاکار و خلاف قانون کار، 57درصد از پایه پولی افزایش یافته را ایجاد کرده است، اشاره کرد و گفت: چقدر ما به شما می گوییم که تا زمانی که بانکهای خصوصی وجود دارند و شما قادر به اعمال قانون درباره آنها نیستند، ایران به خود، روی خوش نخواهد دید. اینها انتخابهای استراتژیک است. در این چارچوب، وقتی آنها قدرت انتخاب عالمانه و قابل دفاع ندارند، واقعا کارهایی می کنند که اصلا قابل تصور نیست. شیوه جذب سرمایه خارجی در این مناسبات را ببینید! اینها شرم آور و خجالت آور است.

باید قدرت انتخاب گری عالمانه خود را افزایش دهیم

این اقتصاددان با تاکید بر اینکه ما باید قدرت انتخاب گری عالمانه خود را افزایش دهیم، افزود: همه می دانند که در چارچوب منازعه هژمونیک میان آمریکا و چین، آمریکایی ها به شدت به سمت حمایت گری حرکت کردند. اما این حمایت گری صنعتی را در لفافه های دیگر می پیچانند. سندی که آمریکایی ها بعد از روی کار آمدن بایدن با عنوان کنترل تورم منتشر کردند، نشان می دهد آنها با این عنوان، پرداختهای چند صد میلیارد دلاری برای تشویق رشته فعالیتهای صنعتی خاص انجام می دهند. با توجه به اینکه آن حمایت گرایی، به همان اندازه که چینی ها را تحت فشار قرار می داد، اروپای غربی را در فشار می گذاشت، رهبران کشورهای اروپای غربی، واکنشهای با عصبانیت و پرخاشگری نشان دادند، بعد «فیلیپ آگی یون» که یکی از برجسته ترین استراتژیست های توسعه صنعتی در اروپای غربی است، مقاله ای نوشت و در آنجا به رهبران اروپا گفت به جای این کارها، سند سیاست صنعتی منتشر کنید، راه مقابله با آمریکا فحاشی نیست و مفصل درباره ضوابط پیشنهادی خودش مطالبی را مطرح کرد.

در همه زمینه ها، به کارهای نمایشی بیشتر از کارهای عالمانه بها می دهند
مومنی با بیان اینکه اکنون گرفتاری بزرگ ما این است که در همه زمینه ها، به کارهای نمایشی و ظاهر سازانه، بیشتر از کارهای عالمانه بها داده می شود، به ماده یک قانون تشکیل وزارت صنایع و معادن که تدوین استراتژی توسعه صنعتی را به مثابه مهم ترین ماموریت آن وزارت خانه درنظر گرفته اشاره کرد و اظهارداشت: این مصوبه نشانه سه خطای راهبردی است که تا زمانی که این سه خطای راهبردی باقی است، ایران از چنبره فقر، فلاکت و وابستگی ذلت آور و عقب ماندگی فزاینده نمی تواند خارج شود. این واگذاری این گونه مسئولیت، منعکس کننده درک بخشی – دستگاهی از صنعت کارخانه ای است، در حالی که درک اصولی، درک از صنعت کارخانه ای به مثابه نظام حیات جمعی است. علاوه بر آن، شما یک امر راهبردی ملی را به یک دستگاه مجری واگذار کردید و خطای راهبردی سوم این است که این دستگاه مجری، چون قابلیتهای بایسته را در درون مجموعه خود ندارد، یک امر حاکمیتی سرنوشت ساز را برون سپاری می کند و نمی خواهم جسارت کنم و بگویم به چه کسانی برون سپاری می کنند؛ چرا که وقتی مناسبات غیرشفاف، غیررقابتی و رانت محور باشد، این برون سپاری ها هم جهت های خاصی پیدا می کند که برای عده ای نان درست می شود اما برای کشور، آبی ندارد.

مفهوم استراتژی را به سخره گرفتیم

این اقتصاددان ادامه داد: با کارهایی از 1379 تا کنون صورت گرفته، در عمل مفهوم استراتژی را به سخره گرفتیم. در عرض 11 سال، چهار سند استراتژی توسعه صنعتی در ایران منتشر شده است. ببینید چه وضعیت مضحکی پدیدار شده!؟ حتی یک دولت در آغاز روی کار آمدنش یک سند استراتژی توسعه صنعتی نوشته و وقتی کار را تحویل می داده، سند دیگری نوشته! در چهار برنامه پنج ساله پیاپی، همواره یک حکم تکراری به چشم می خورد و آن اینکه وزارت صمت باید برای ما سند توسعه صنعتی بنویسد!

دولت خام فروش به دولت متوهم، کوته نگر و گریزان از برنامه های باکیفیت تبدیل می شود

مومنی با بیان اینکه باید گرفتاری های اندیشه ای را حل و فصل و به صنعت به مثابه نظام حیات جمعی نگاه کنیم، گفت: باید به یقین برسیم که خام فروشی به هر شکلی، ایران را همچنان اسیر، وابسته و مفلوک و عقب مانده نگه خواهد داشت. جامعه خام فروش از دستاوردهای تقسیم کار عقلایی و همکاریهای اعتلابخش محروم خواهد شد. جامعه خام فروش خود را از پیوندهای پیشین و پسین اعتلابخش و ظرفیتهای دانش ضمنی و سازمانی محروم می کند. دولت خام فروش به یک دولت متوهم، کوته نگر و گریزان از برنامه های باکیفیت تبدیل می شود.

وی ضمن تاکید بر اینکه ما به گفت وگوهای ملی در این زمینه نیاز داریم، آنچه که با عنوان صادرات غیرنفتی گفته می شود از جمله صادرات سنگ آهن را خام فروشی عنوان کرد و اظهارداشت: ما به شدت نیازمندیم که متفکران و اندیشه ورزان بزرگ توسعه خواه کشورمان، بر خصلت تمدن ساز و اعتلابخش صرفه مقیاس، کارهای جدی تری کنند. برای حکومتگران گرامی ما باید روشن شود که پشت کردن به صرفه مقیاس چه هزینه هایی برای کشور دارد. صرفه مقیاس کیفیت محصولات را بالا، قیمتها را کاهش و در کنار آن منابع را برای سرمایه گذاری های اعتلابخش در تحقیق و توسعه فراهم و قدرت انعطاف نظام ملی را برای رویارویی با شوکهای غیرمترقه برون زا افزایش می دهد.

هفت عرصه بحرانی پیش روی تنظیم سند استراتژی توسعه صنعتی

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد بازنگری بنیادی درباره بحرانهای ناشی از «توهم مونتاژکاری به مثابه تولید صنعتی کارخانه ای» مفهوم «وابستگی فناورانه» را ضروری برشمرد و افزود: به قاعده آنچه در سه دهه گذشته مشاهده شده، می توانیم بگوییم هفت عرصه بحرانی وجود دارد که تا زمانی که برای آن تدبیری نیندیشیم، امکان اینکه بتوانیم سند راهگشای استراتژی توسعه صنعتی داشته باشیم، فراهم نخواهد شد.

مومنی «بحران تک ساحت نگری و هم راستا نساختن همه عرصه های نظام حیات جمعی با سند توسعه صنعتی»، «بحران اکنون زدگی و بی اعتنایی به تجربه های تاریخی و الزامات آینده»، «بحران اراده» «بحران مشارکت»، «بی اعتنایی به هزینه فرصت اندک مفت خوارگی و مساله فساد دائما رو به افزایش»، «بحران تسخیرشدگی که منافع عامه مردم و تولیدکننده گان را تح الشعاع دلالها و ربارخوارها و واردات چی ها قرار داده» و «بحران هماهنگی و هماهنگی در عرصه نظر و عمل» را از جمله این بحران ها برشمرد و گفت: امیدوارم حیاتی بودن مساله و اقتضائات آن درک شود تا بتوانیم نجات پیدا کنیم. تا زمانی که ساختار نهادی ما، پشت به تولید و رو به مفت خوارگی باشد، سرمایه گذارهای ما هم بیشتر در خدمت ضدتوسعه قرار می گیرند.

ماجرای خروج سرمایه گذار عربستانی از بازار ایران را زیرذره بین قرار دهید

این اقتصاددان در پایان افزود: از نظام تصمیم گیری اساسی کشور می خواهم ماجرای خروج سرمایه گذار عربستانی از بازار ایران را زیر ذره بین قرار دهد. آن قدر نشانه های رانت، فساد و بی اعتنایی به اعتلای توسعه صنعتی در این تجربه وجود دارد که تمام آن هم مستند است. این را عنوان یک گواه درباره اینکه تا زمانی که پشت به تولید باشیم، امکان بهره مندی کارآمد از ظرفیتهای سرمایه خارجی هم برای ما میسر نخواهد بود در نظر بگیرید. این یک اصل موضوعه در دانش توسعه است که گفته می شود تنها کشورهایی می توانند از سرمایه خارجی در راستای منافع ملی شان بهره ببرند که در ابتدا صلاحیت و شایستگی شان را در استفاده کارآمد از ظرفیتهای سرمایه انسانی و مادی داخلی نشان داده باشند. امیدواریم به اقتضائات این مسائل توجه بیشتری شود. اگر این توجه ها صورت گیرد، هنوز راه نجات برای ایران وجود خواهد داشت. جماران

انتهای پیام/*

فرشاد مؤمنی: جامعه خام فروش از دستاوردهای همکاری‌های اعتلابخش، محروم خواهد شد

نسبیت گرایی فرهنگی

ایدئولوژی سیاسی چیست؟

قهقرا و پیشرفت؛ یک گزارش مستند

مجید رضائیان: محدوديت‌های رسانه‌ای برداشته نشود راه‌ حل معقول و منطقی برای سيستم نخواهد بود