در مدیریت روابط با همسایگان، بیشتر کشورها به یکی از سه رویکرد زیر رجوع می‏کنند که در اتخاذ آنها تامین منافع ملی، امنیت داخلی و خارجی، توانمندی اقتصادی، نگرش‏های فرهنگی و دینی و ایدئولوژی و‏... تعیین‏ کننده هستند.

مطابق با منشور ملل متحد، کشورها در قبال یکدیگر از اصل تساوی حقوق و حاکمیت برخوردارند و حل اختلافات احتمالی میان آنها بایستی به روش‏های مسالمت ‏آمیز صورت گرفته و از تهدید و بکارگیری زور در این زمینه خود‏داری شود.

باید به یکپارچگی سرزمینی یا استقلال سیاسی کشورها احترام گذاشته و از دخالت در امور داخلی آنها ممانعت شود. هر چند موارد فوق به‏‌طور آشکار توصیه به بهره ‏گیری از روش‏های مسالمت‏ آمیز در قبال همسایگان و کشورهای دیگر می‏کند، ولی در صحنه عمل، رویکرد کشورها در روابط با همسایگان و کشورهای غیر‏همسایه متفاوت است.

همسایگان چه خوب و چه بد، نتیجه جبر جغرافیایی هستند و روابط با آنها موضوعی پایدار و ثابت در دستور‏کار سیاست خارجی هر کشوری است. قرار گرفتن یک کشور میان تعداد زیاد یا کمی از کشورهای دیگر به ‏عنوان همسایگان، به تنهایی موجد قدرت یا ضعف نیست، بلکه اصولی که کشورها برای تعامل با همسایگان و کشورهای دیگر تعریف می‏کنند، قدرت یا ضعف را ایجاد می‏‌کند.

در مدیریت روابط با همسایگان، بیشتر کشورها به یکی از سه رویکرد زیر رجوع می‏کنند که در اتخاذ آنها تامین منافع ملی، امنیت داخلی و خارجی، توانمندی اقتصادی، نگرش‏های فرهنگی و دینی و ایدئولوژی و‏... تعیین‏ کننده هستند. این سه رویکرد عبارتند از:

1-رویکرد همزیستی مسالمت ‏آمیز و اقتصاد محور: کشورهایی که این رویکرد را در تعامل با همسایگان برمی ‏گزینند، می‏توانند با تدبیر از حجم اختلافات احتمالی کاسته، چسبندگی و وابستگی اقتصادی ایجاد کرده، همکاری‏ های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را بسط داده و نهایتا صلح، ثبات و امنیت را تثبیت کنند.

برقراری چنین وضعیتی می ‏تواند زمینه‏ ساز مناسبات دوستانه با کشورهای فرا‏منطقه ‏ای هم شود، در ‏حالی ‏که زمینه هر‏گونه دخالت بیگانگان در امور کشورهای همسایه و سوءاستفاده را از بین می‏برد. این اصل کلی را باید در نظر داشت که برای داشتن روابط مسالمت ‏آمیز با همسایگان و ایجاد فهم سیاسی و امنیتی، لازم است که منافع آنها به هم گره خورده و از وجود یکدیگر منتفع شوند.

2- رویکرد امنیتی – نظامی و ایجاد ترس: اولویت نگاه امنیتی در مدیریت روابط با همسایگان، اگر‏چه اهمیت و ارزش خاص خود را دارد، ولی تاکید صرف بر این نوع روابط و چشم ‏پوشی از اهمیت اصول همزیستی مسالمت ‏آمیز و ابعاد مهم دیگر در مناسبات دوجانبه و منطقه ‏ای، بدبینی‏ها را گسترش داده و به دوری هرچه بیشتر همسایگان منجر می‏ شود. چنین روندی می‏تواند موجب سوء‏استفاده دشمنان و رقبای منطقه ‏ای و غیر‏منطقه ‏ای شود.

3- رویکرد توامان مسالمت ‏آمیز در عین هوشیاری امنیتی: این رویکرد ترکیبی از دو رویکرد دیگر بوده و با توجه به شرایط هر کشوری در قبال همسایگان می‏تواند مورد بهره ‏برداری قرار گیرد.

جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهای پُرهمسایه است که به اهمیت این موضوع واقف بوده و اولویت خود را دوستی و گسترش روابط و همکاری‏های همه‏جانبه با همسایگان قرار داده است.‏ ایران تمایل ندارد که نسبت به همسایگان خود رویکرد امنیتی و نظامی را دنبال کند و همیشه بر این نکته تاکید می‏کند که طی بیش از دویست سال گذشته، ایران هیچ تجاوز یا تهاجم نظامی علیه همسایگان خود نداشته است.

با این وجود، ایران در قبال سوء‏نیت برخی از کشورهای همسایه و هدایت آنها توسط قدرت‏های غیر‏منطقه ‏ای به مسیر دشمنی، مجبور به واکنش بوده و همزمان با گزینش رویکرد مسالمت ‏‏آمیز، آمادگی خود را برای برخورد با اقدامات سوء آنها حفظ کرده است.

تحمیل جنگ 8 ساله توسط رژیم بعثی عراق با حمایت همه‏جانبه برخی از کشورهای منطقه خلیج فارس و قدرت‏های شرق و غرب آن زمان، درخواست مکرر برخی از کشورهای خلیج فارس از آمریکا برای حمله به ایران یا تحریک آن کشور برای خروج از برجام و تهدید به ایجاد آشوب و نا آرامی در داخل ایران، از جمله مواردی هستند که موجب شده تا جمهوری اسلامی ایران تدابیر امنیتی و نظامی لازم را در پیش گیرد.

همکاری این کشورها با رژیم صهیونیستی به ‏عنوان دشمن درجه یک مسلمانان و باز کردن پای آن رژیم به منطقه، تهاجم بی‏ رحمانه برخی از این کشورها به یمن به‏ عنوان یک کشور همسایه و محاصره اقتصادی و نظامی همسایه دیگر توسط آنها، عزم جمهوری اسلامی ایران را برای اقدامات احتیاطی، جزم ‏تر می‏ کند.

نمی‏توان در مقابل کشورهایی که به هیچ اصول اخلاقی و حقوقی و بین‏ المللی پایبندی ندارند و حتی در اماکن دیپلماتیکِ خود مخالفان را با اره تکه تکه می‏ کنند یا در داخل، مخالفان سیاسی را گردن می ‏زنند، هوشیار نبود و تنها به رویکرد مسالمت‏ آمیز بسنده کرد.

در چنین شرایطی ایران نمی‏تواند به درخواست‏ های غیرمنطقی بیگانگان برای مذاکره در مورد تولید و گسترش تسلیحات دفاعی از جمله برنامه موشکی گردن نهد. آمریکا با نقض برجام و کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان به ‏واسطه عمل نکردن به تعهدات خود در قالب برجام و همراهی با تروریسم اقتصادی آمریکا علیه مردم کشورمان، نشان داده‏اند که اعتماد به آنها جایگاهی ندارد.

با توجه به تجربیات سال‏های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، ایران تنها می‏ تواند به ملت خود اتکا کند و تنها در سایه اقتدار و انسجام ملی می‏تواند به مقابله با توطئه ‏های بیگانگان و تمکین همسایگان ناسازگار به اصول همزیستی مسالمت ‏آمیز و روابط دوستانه بپردازد.

اقتدار و انسجام ملی موجب افزایش سطح قدرت کشور در خارج از مرزها می‏شود، بنابراین کسانی که امروز با اقدامات تفرقه ‏انگیز و تقسیم ملت به خودی و غیرخودی اقدام می‏کنند، تنها به دشمنان این مرز‏‏و‏بوم کمک می‏ کنند.

حمله به دولت منتخب و رئیس دستگاه دیپلماسی کشور که به ‏عنوان سرباز در خط مقدم دیپلماسی به دفاع از کیان ایران اسلامی مشغول است، اقدامی غیر از بازی در زمین دشمن نمی‏تواند باشد.

بنابراین برای موفقیت رویکرد ایران در قبال همسایگان پر‏شمار، شایسته است که در سیاست خارجی کشور تنها یک صدا به گوش دوست و دشمن برسد.

* کارشناس مسائل سیاسی

انتهای پیام/*