محرم، فرصتی برای شکل‌گیری خویشتن تأملی و درک معنای زندگی در جامعه ایرانی است، فرصتی که سالیان سال کمک کرده که جامعه ایرانی در مواجهه‌های تاریخی، ضمن خلق همدلی و همکاری جمعی برای دوری از ناملایمات و سختی‌ها در تجربه‌های عمومی مشارکت کنند.

«محرم» یک رویش اجتماعی است. جامعه ایرانی همه ساله در این ایام، به یک فرصت دوباره دست می‌یابد تا آغازی دوباره را برای کاستن از دردها و ناملایمات تجربه کند. آغازی که در طول سالیان سال موجب قدرت گرفتن اجتماعات ایرانی و برقراری پیوندهای مشترک دینی و فرهنگی آن شده است. در زیر صورت ساده مراسم‌ نذری و دسته‌های عزاداری، اتفاقات بسیاری در حال رخ دادن است که دیدن آن نیاز به تاباندن چراغی وضوح بخش است.
در این ایام، در میان تک‌تک جماعت حاضر در مراسم‌ به مدد رویدادهای آیینی پرشور همدلی ایجاد می‌شود. رویدادهایی که قالب‌های بزرگ و کوچک را به هم می‌زند تا همه مردم با همدلی و صمیمیت به برنامه‌های جمعی چون نذر و میهمانی دادن، برنامه‌های سوگواری و نمایش‌های تعزیه شکل بدهند. این همدلی، از همکاری اولیه در میان گروه‌ها و دسته‌های شکل دهنده برنامه‌ها آغاز شده و سپس به سایر اعضای جامعه مانند تماشاگران صحنه‌های زنده و بیننده‌های تلویزیونی تعمیم می‌یابد.
از طرفی، ایام محرم، فرصتی برای در گذشتن از امور روزمره دنیوی و زندگی کسل کننده مادی، برای پرداختن به مسائل والای انسانی و تأمل در امور اخلاقی و عبادی است. به همین صورت است که شکل و ماهیت روابط اجتماعی و محیط شهری برای ما نوع دیگری می‌شود و نظم اجتماعی به سمت شکل گرفتن محوریت مساجد و تکایا و خلق کردن صحنه‌های پرشور و همدلانه آیینی و عبادی می‌رود تا پس از آغاز و تکرار  10روزه مراسم‌ مذهبی، حدی از انرژی و تعقل جمعی برای پرداختن به رویداد سرنوشت‌ساز منتهی به تاسوعا و عاشورا در جامعه ایجاد شود.
اما صحنه‌ها، یک رویداد معنادار را می‌آفرینند. رویدادی که موضوع محوری آن، آغاز حرکتی تاریخی است برای اصلاح امور و نفی الگوهای غلط تحمیل شده بر جامعه. روایت‌های ادبی و تئاتری محرم، به تمام مشارکت کننده‌ها، این فرصت را می‌دهد که هر شنونده و تکرار کننده شعر و بیننده تعزیه، خود را با قهرمانان صحنه‌های سوگواری همراه کرده و در حرکت و انتخاب تاریخی با آنها همراه شود. از این رو محرم، کمک می‌کند تا اعضای جامعه به‌طور یک صدا حرکتی تاریخی را در درون خود و برای پیوستن به حقیقت و خیر و دوری جستن از ظلمت و شر آغاز کنند.
در روایت‌های قهرمانی، راهرو، نیرنگ می‌بیند و دروغ می‌شنود تا راهش منحرف شود؛ اما همراهی تک تک اعضای جامعه ایرانی در روایت کربلا، کمک می‌کند که یک سرمایه فرهنگی ناب برای «فقیر و غنی»، «کودک و بزرگ» و «با سواد و بی­سواد» مهیا شود؛ سرمایه‌ای که به یادمان بیاورد گذر از پیچ و خم‌های دشوار تنها به یاری قرآن و نماز عاشورایی میسر است. چنان که سوار بر کشتی ای از دریاهای خوفناک ظلمت و بداخلاقی به سوی دریچه‌های گشوده به سرمنزل ایمان و اخلاق رهایی یابیم.
اما «امام حسین(ع)» یک قهرمان آیینی صرف نیست، او سخنگوی وجدانی است که پیکر جامعه ایرانی را با ایمان و عبادات خالصانه خود در روز عاشورا به هم پیوند می‌دهد تا تک تک ما با پیوستن به دسته‌های پرشور سینه زن و نوحه‌خوان همراه دسته‌های عاشورایی از انتخاب‌های سخت و دشوار ایمانی و اخلاقی را در درون مان تکرار کرده و خود را در مرحله‌های آزمون قرار دهیم تا راهی برای رسیدن به درجه‌های والاتر اخلاقی و ایمانی بپیماییم.
به این صورت محرم، فرصتی برای شکل‌گیری خویشتن تأملی و درک معنای زندگی در جامعه ایرانی است، فرصتی که سالیان سال کمک کرده که جامعه ایرانی در مواجهه‌های تاریخی، ضمن خلق همدلی و همکاری جمعی برای دوری از ناملایمات و سختی‌ها در تجربه‌های عمومی مشارکت کنند. محرم، شعرها و صحنه‌های روایت حوادث و رویدادهای آن، بویژه تراژدی کربلا، نه یک برنامه گذرا و آیین تکراری دینی، که صحنه‌های مداوم تأمل و تذکر در خویشتن فردی و جمعی ما ایرانیان است.

جامعه ایرانی در طول تاریخ، همواره در معرض گسست‌ها و شکاف‌های متعددی بوده که پایداری و انسجام آن را تهدید کرده است. اما همدلی و همبستگی اخلاقی و ایمانی ای که سالانه و در روزهای پربرکت ماه محرم آغاز شده، آن را سرشار از قدرت اخلاقی و ایمانی در سراسر جامعه کرده است. محرم، همواره فرصت آغازی دوباره برای شکل دادن به اتحاد جامعه در امر اخلاقی و ایمانی بوده و تأثیرات ارزنده ای در حرکت های جمعی ایرانیان داشته است. تا جایی که برداشت‌های اقلیت و کسوت‌های متفاوت دینی نیز با توجه به ارزش حرکت تاریخی امام حسین، در برداشت اخلاقی آن همراه حسینیان بوده تا در بسیاری از مراسم‌ معنوی این روزها مشارکت و همدلی جویند.
برنامه‌های آیینی و معنوی یک تجربه خلق مشارکت جمعی است که در آن تعاملات معنادار انسان­ ها به سمت و سوی جستن همکاری­ های مؤثر در جهت ارتقای ارزش­ های متعالی جماعت­ های حاضر شکل می‌گیرد و به تدریج در میان سایر اعضای جامعه به اشتراک گذاشته می‌شود. از این رو، برنامه‌های معنوی، خاصه که رویداد ناب دینی در آن لحاظ شده و جماعت حاضر را در تکرار آیینی و نمایشی صحنه‌های تراژدی کربلا شریک کند، نظمی همدلانه برای تعالی و تقرب به ارزش‌های والا ایجاد می‌کند، به گونه‌ای که شکل دهنده اخلاق اجتماعی در فرهنگ عمومی می‌شود.
*پژوهشگر
انتهای پیام/*