واضح و مبرهن است که اتحادیه عرب شو گردان عربستان و ناتو و دیگران بازیگران و کنشگران خاورمیانه و بویژه ایالات متحده آمریکاست و اکنون پس از گذشت ۶۹ سال از تاریخ تاسیس آن؛ بیشتر به یک فرعون مومیایی شده شبیه است تا یک نهاد و سازمان منطقه‌ای پویا.

حمله پهپادی انصارالله یمن به عمق خاک عربستان و به مراکز نفتی این کشور «آرامکو» در جنوب شرق ریاض خبری بود که چند روز قبل بر روی تلکس خبرگزاری‌های جهان و بویژه خاورمیانه قرار گرفت و اتحادیه عرب را که پس از بهار عربی در انفعال و انزوا قرار داده در شوک عجیبی فرو برد؛ اتحادیه عرب پس از این استراتژی راهبردی یمن شاید از خواب عربیش بیدار شود و طرحی نو در اندیشد.

این اتحادیه، همان گونه که از نامش پیداست سازمانی است بین‌المللی که به برقراری صلح و ثبات بین کشورهای عربی کمک می‌نماید. در گستره جغرافیایی خاورمیانه؛ بدان گونه که تاریخ ثبت نموده است جنگ‌های جهانی اول و دوم زمینه ساز به وجود آمدن سازمان‌ها و نهادهایی بودند که هرکدام به نوعی تلاش نمودند تا به برقراری صلح و آرامش در منطقه حساس و استراتژیک خاورمیانه کمک نمایند. بارزترین سازمان بین‌المللی از این دست که در محدوده جغرافیایی مشرق اروپا در سرتاسر خاورمیانه گسترده شد و اکنون تمامی کشورهای عرب را «به استثنای سوریه» در بر می‌گیرد، اتحادیه عرب است.

از جمله اهداف این اتحادیه تقویت روابط میان کشورهای عربی و گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. در واقع اتحادیه عرب نخستین سازمان بین‌المللی است که بین کشورهای عربی اسلامی و در سال۱۹۴۵ به ابتکار مصر تأسیس گردید. طرح پیشنهادی مصر در اولین کنگره عربی از طرف اعضای حاضر یعنی مصر، عربستان، عراق، سوریه، لبنان، یمن و اردن امضا و تأیید شد و به زودی به تصویب مقامات داخلی این دولت‌ها رسید.

از آنجا که قرارداد تشکیل اتحادیه، الحاق سایر دول عرب را نیز به اتحادیه پیش‌بینی کرده و برای آن تمهیداتی منظور نموده بود، دیگر دولت‌های عرب که به بعد از جنگ جهانی دوم به استقلال رسیدند نیز یکی بعد از دیگری بدان پیوستند. در حال حاضر اتحادیه عرب تمام کشورهای عرب زبان شامل «۲۱کشور از آسیا و آفریقا و سازمان آزادی بخش فلسطین» را در بر می‌گیرد و مشهورترین سازمان بین‌المللی خاورمیانه است که ۲۲کشور عضو در این اتحادیه جمعیتی حدود۳۲۰ میلیون نفر داشته و همچنین میانگین تولید ناخالص داخلی آنها ۷/۸۹۰ دلار برای هر فرد که از هر کشور به کشور دیگر متفاوت است، دارند. مساحت کشورهای عضو اتحادیه حدود ۱۳/۵ میلیون متر مربع است.

در بعد جغرافیایی کرانه غربی آن رو به اقیانوس اطلس دارد و در شمال نیز به دریای مدیترانه منتهی می‌شود. در شرق هم، مجاور خلیج فارس و دریای عمان، دریای عرب و اقیانوس است. در یک بررسی اجمالی و شمای کلی می‌توان گفت که در هفت دهه سپری شده از تأسیس اتحادیه عرب، تصمیمات و رویکرد‌های نه چندان موثر و کارآمد این نهاد تابعی از توازن قدرت و رقابت اعضا و سمت گیری‌های کشورهایی به نسبت قدرتمند عضو آن بوده است.

در کنار چالش‌ها و رقابت‌های تاریخی، منطقه‌ای و سیاسی میان کشورهای عضو اتحادیه، مسائلی همچون پراکندگی جغرافیایی، سطح متفاوت توسعه یافتگی اقتصادی و سیاسی، سمت‌گیری‌های متفاوت به سوی دو اردوگاه در دوران جنگ سرد و فقدان دموکراسی و ضعف جامعه مدنی در خود کشورهای عربی از دلایل عمده ناکامی‌های اتحادیه عرب به شمار می‌روند. منشور تاسیس اتحادیه عرب که هرگونه موضع‌گیری درباره روندهای داخلی کشورهای عضو را قدغن کرده و نحوه دشوار تصمیم‌گیری و اجرای تصمیم‌ها در این اتحادیه نیز دیگر از دلایل عدم موفقیت آن تلقی می‌شوند.

هرچند بحث پیرامون یک ساختار منسجم برای اتحادیه عرب، چگونگی تعامل کشورهای عربی و بررسی راهکارهای کمک به ملت فلسطین مهم ترین بخش برنامه کاری سران عرب در اتحادیه بوده است، اما تا کنون گام عملی مهمی که این اتحادیه توانسته باشد در ارائه راه حل برای این مسائل بردارد مشاهده نشده که مثال ملموس و بارز آن نیز منفعل بودن این اتحادیه در قبال بهار عربی و خیزش‌های جهان عرب و جهت‌گیری‌ها و مواضع پارادوکس آن در ادامه این سبک و سیاق اتحادیه است.

در فلسطین که کمک به مردم آن از اصول تشکیل اتحادیه است، ادامه فعالیت شهرک سازی توسط رژیم منحوس اسرائیل و نقض آشکار حقوق ملت فلسطین و دورنمای روند سازش اعراب و اسرائیل بخشی دیگر از چالش‌هایی است که امنیت جمعی اعراب را به طور جدی تهدید می‌کند و به نظر نمی‌رسد اتحادیه آماده اقدامی درخور در این راستا باشد؛ در خصوص انقلاب تونس در واقع اتحادیه عرب پیش از آن که بخواهد تصمیمی در موافقت یا مخالفت با آن اظهار و ابراز کند دچار نوعی حالت رخوت، شوک و سرگیجه شده بود.

اما باز هم این برادر بزرگ بود که «بن علی» رئیس‌جمهور فراری تونس را امان و پناه داد و به همراه قطر سعی در مصادره انقلاب نمود. این اتحادیه از حمله ائتلافی ناتو به نیروهای قذافی و سرهنگ قذافی و برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز طرابلس حمایت نمود و نیز انقلاب لیبی را یک انقلاب واقعی توصیف کرد.

در یمن اتحادیه عرب به تلاشی در جهت متقاعد کردن «علی عبدالله صالح» برای ترک قدرت دست زد. نه از سر همراهی با انقلاب بلکه برای حفظ مابقی ساختار حکومتی و نظامی یمن و جلوگیری از خارج شدن امور آن کشور از کنترل بود و پناه گرفتن رؤسای جمهور فراری یمن«صالح و‌هادی» در دربار عربستان بود که صالح توسط انصار الله کشته شد. نکته مهم این است که در هیچکدام از این وقایع و اقدامات شاهد مخالفت اتحادیه عرب با سیاست‌های عربستان سعودی نیستیم که این خود شاهدی بر مدعای ما و فرضیه ماست در تأثیرپذیری تصمیمات اتحادیه از سیاست‌های حکومت‌های مستبد و محافظه کار عرب است.

ماهیت اتخاذ رویکرد‌های اتحادیه در قبال تحولات سوریه و بحرین نیز بسیار متناقض بوده و رهبران کشورهای عضو نیز اهداف متضادی را دنبال می‌کردند. بدین گونه بود که با آغاز ناآرامی‌ها در سوریه، ایران بلافاصله از بشار اسد حمایت کرده و خواستار اتخاذ راه حل سیاسی برای این بحران شد.

عربستان نیز در سوریه دست به مداخله زد و برای کنترل بحران بحرین نیز از نیروهای نظامی‌اش در سرکوب مخالفان استفاده نمود و اصولا از پذیرش تحولات بحرین به عنوان بخشی از بهار عربی امتناع و خودداری نمود. واضح و مبرهن است که اتحادیه عرب شو گردان عربستان و ناتو و دیگران بازیگران و کنشگران خاورمیانه و بویژه ایالات متحده آمریکاست و اکنون پس از گذشت ۶۹ سال از تاریخ تاسیس آن؛ بیشتر به یک فرعون مومیایی شده شبیه است تا یک نهاد و سازمان منطقه‌ای پویا و این جای بسی تأسف و مایه شرمساری و خسران برای اتحادیه بدیمن و بدشگون عرب است.

انتهای پیام/*