تحلیل درست و علمی شرایط روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی می‌تواند کلید اصلی طراحی برنامه‌های سلامت روان در منطقه اثر پذیرفته از بلایای طبیعی باشد چرا که عدم توجه به این موارد، آثار روانشناختی فراوانی را می‌تواند به دنبال داشته باشد و چه بسا مداخله اثر بخش روانشناختی را به مداخله غیراثربخش تبدیل کند.

کشور ایران به سبب وضعیت جغرافیایی؛ تجربه بسیاری از بلایای طبیعی را داشته است. مخاطره سیل نیز به عنوان یکی از رایج ترین رخدادهای بلایای طبیعی در جهان شناخته می‌شود. به طور کلی ایران جزو 10 کشور بلاخیز جهان محسوب می‌شود و 97 درصد جمعیت آن در معرض خطرات و پیامدهای ناشی از زلزله و سیل قرار دارند. پرواضح است که توجه و تمرکز کنونی افراد و سیاست گذاران کشوری بر کاهش خسارات فیزیکی و اقتصادی ناشی از این حوادث است و ضربه های روانی و اجتماعی ناشی از بلایای طبیعی و انسان ساخت که می‌تواند مشکلات و عوارض روانشناختی زیادی را به همراه داشته باشد، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
رخدادی مانند سیل؛ شرایط خاصی را نظیر ظهور نیازهای جدید اجتماعی و روانی، تغییر ارزش های فرهنگی، از دست دادن سکونتگاه، عدم دسترسی به منابع و امکانات مورد نیاز و کافی، مرگ عزیزان و خویشاوندان و عدم امنیت مالی و رفاهی به وجود می‌آورد؛ که این عوامل هیجانات منفی را در افراد به دنبال دارد. مطالعات نشان می‌دهد؛ بروز مشکلات روانشناختی در جمعیت اثرپذیرفته از بلایای طبیعی نظیر افزایش پرخاشگری، ترس، اختلالات خواب، افسردگی، خودکشی، مصرف مواد، اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه و همچنین تشدید بیماری‌های روانشناختی که افراد از قبل دچار بوده اند؛ می‌تواند بر کیفیت زندگی آنها در کوتاه مدت یا بلندمدت تاثیر گذار باشد. لازم به ذکر است، این واکنش‌ها با توجه به ویژگی‌های شخصیتی، وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی منطقه می‌تواند متفاوت باشد. البته در برخی موارد، از دست دادن بستگان و تخریب شبکه‌های خویشاوندی، آسیب های جسمی و بهره مندی از سطح پایین حمایت اجتماعی؛ علایم روانشناختی منفی را یک دهه بعد از رخداد مخاطره بلایای طبیعی در فرد پایدار می‌سازد.
اجتماع و جامعه، خانواده و سازمان های مسئول به عنوان حیاتی ترین گزینه‌ها در زمان بحران در راستای کاهش و مدیریت آسیب‌های روانی اجتماعی شناخته می‌شوند. آنچه می‌توان به عنوان وظایف دستگاه‌های متولی امر سلامت روانی و اجتماعی در بلایا، نظیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی کشور، دانست، خاص زمان رخداد مخاطره طبیعی یا انسان ساخت نیست، بلکه در هر 4 مرحله مدیریت بحران نظیر پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی و بازتوانی هستند و توجه به امر پیشگیری برای مدیریت آسیب‌های روانی و اجتماعی در بلایا به عنوان یک راهبرد اساسی مطرح می‌شود. ارتقاء سواد سلامت روان در بلایا؛ با استفاده رویکرد پیشگیرانه، از طریق آموزش‌هایی نظیر اصول کلی حمایت‌های روانی اجتماعی در بلایا، شناخت و مدیریت بلایا و مدیریت رفتارهای پسابحران، مشارکت اجتماعی، تاب آوری، همدلی و همراهی، مهارت های زندگی و خودمراقبتی می‌تواند در جهت حفظ و ارتقا سطح سلامت روان افراد متاثر از حادثه بسیار تاثیر گذار باشد.
یکی از تاثیرگذارترین استراتژی‌ها در کاهش آسیب‌های روانی اجتماعی ناشی از رخداد سیل؛ تقویت حمایت اجتماعی با تاکید بر شبکه‌های اجتماعی و اقدامات اجتماع محور در محلات و مناطق اضطراری است؛ به طوریکه حمایت و فعال سازی مردم محلی، خانواده، دوستان و همکاران در بازسازی روانی و اجتماعی می‌تواند واکنش طبیعی افراد به حادثه غیرطبیعی را قابل درک تر کند.
استقرار پایگاه‌ها و مراکز مشاوره و حمایت‌های روانی و اجتماعی در مناطق آسیب دیده با هدف ارائه فعال مشاوره های روانشناختی، غربالگری سلامت روان و طراحی برنامه مداخله‌ای مبتنی بر شرایط منطقه، می‌تواند پیشگیری از عوارض روانشناختی به دنبال داشته باشد. لازم به ذکر است، تحلیل درست و علمی شرایط روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی می‌تواند کلید اصلی طراحی برنامه‌های سلامت روان در منطقه اثر پذیرفته از بلایای طبیعی باشد چرا که عدم توجه به این موارد، آثار روانشناختی فراوانی را می‌تواند به دنبال داشته باشد و چه بسا مداخله اثر بخش روانشناختی را به مداخله غیراثربخش تبدیل کند.
*دکتری تخصصی مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران
شهرنوشت 
انتهای پیام/*