باید یک نظم مشترک در خلیج فارس با همکاری و تعاون همه کشورهای منطقه شکل گیرد که طی آن کشورهای بزرگ‌تر از جمله ایران، عراق و عربستان این تعهد را به کشورهای کوچک‌تر بدهند که مورد تجاوز یا طمع کشورهای بزرگ‌تر قرار نمی‌گیرند و همکاری دسته‌جمعی برای حفظ امنیت در منطقه صورت بگیرد.

پیشنهاد پیمان عدم تجاوز میان کشورهای حوزه خلیج فارس که اخیراً از سوی جمهوری اسلامی ایران مطرح شده است، موضوعی است که از گذشته و به تناسب تحولات منطقه مطرح شده است. امنیت خلیج فارس، امنیت مشترک بین کشورهای همسایه است یعنی حوزه مشترکی میان جمهوری اسلامی، عراق و شش کشور عضو شورای خلیج فارس است. بنابراین طبیعی است که هر اتفاقی در این محدوده رخ دهد امنیت تمام کشورهای منطقه تحت تأثیر قرار می‌گیرد. از این رو با توجه به تجربیاتی که منطقه خلیج فارس پشت سر گذاشته از اشغال کویت توسط عراق یا اخیراً مسأله اختلافات قطر و عربستان و تهدیداتی که عربستان و امارات متوجه قطر کردند، به نظر می‌رسد عدم توازن قدرت در این منطقه موجب نگرانی کشورهای کوچک‌تر از قدرت‌های بزرگ‌تر شده است. اخیراً نیز با اوجگیری تنش میان ایران و امریکا این زمینه شکل گرفت که پیگیری مسأله امنیت به نوعی در دستور کار جدی کشورهای این حوزه قرار گیرد. البته امنیت در خلیج فارس تنها امنیت کشورهای منطقه نیست. خلیج فارس محل عبور انرژی و کالای کشورهای این حوزه و همچنین نیروهای نظامی امریکا و سایر قدرت‌های بزرگ منطقه است. بنابراین، این امنیت تنها شامل منطقه نمی‌شود بلکه امنیت بین‌المللی هم محسوب می‌شود. ضروری است کشورهای منطقه کمک کنند در قالب یک پیمان هدفمند و دارای چارچوب به تدریج زمینه حضور کشورهای بزرگ را کاهش دهند.
متأسفانه بروز اتفاقاتی از جمله جنگ نفتکش‌ها در طول جنگ در منطقه باعث شد برخی کشورهای منطقه برای حفظ جریان صدور و انتقال نفت با کشورهای بزرگ‌تر مانند شوروی سابق، فرانسه و انگلیس پیمان‌های دفاعی منعقد کنند و این باعث شد منطقه خلیج فارس عملاً تحت کنترل قدرت‌های بزرگ قرار بگیرد.
سیاست جاری جمهوری اسلامی به آرام کردن فضا و کاهش تنش و تجدید آرایش نیروهای نظامی امریکا در منطقه می‌انجامد اما لازمه پیگیری و اجرای چنین سیاستی تنها به مذاکره و توافق میان کشورهای منطقه محدود نمی‌شود بلکه با توجه به حضور قدرت‌های بزرگ و منافع آنها، طبیعتاً این کشورها نیز باید در چرخه نفوذ و مذاکرات حضور داشته باشند. در این چارچوب باید یک نظم مشترک در خلیج فارس با همکاری و تعاون همه کشورهای منطقه شکل گیرد که طی آن کشورهای بزرگ‌تر از جمله ایران، عراق و عربستان این تعهد را به کشورهای کوچک‌تر بدهند که مورد تجاوز یا طمع کشورهای بزرگ‌تر قرار نمی‌گیرند و همکاری دسته‌جمعی برای حفظ امنیت در منطقه صورت بگیرد.
اما مهمترین مسأله در ایجاد چنین نظمی اعتماد‌سازی است. با توجه به تحولات گذشته و خلأ قدرتی که در منطقه وجود داشته، قدرت‌های سنتی از قدرت بیشتری برخوردار شدند و دامنه نفوذ خود را گسترش دادند. تنها موازنه قواست که اجازه نمی‌دهد وضعیت موجود به هم بریزد. بنابراین کشورهای کوچک با توجه به فقدان سرزمین استراتژیک، نیروی انسانی ناکافی و قدرت نظامی و اقتصادی پایین، برای حفظ امنیت خود به قدرت‌های بزرگ فرامنطقه‌ای متوسل می‌شوند و با پیمان بستن با آنها تلاش می‌کنند در کنار قدرت‌های بزرگ منطقه بایستند. در چنین شرایطی تحقق یافتن پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد چنین پیمانی در میان کشورهای منطقه در گام نخست نیازمند اعتمادسازی میان کشورهای کوچک‌تر است تا نقطه عزیمتی برای همگرایی این کشورها و تحقق بخشیدن به تأمین امنیت از طریق سازوکارهای منطقه‌ای باشد.
*دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه
انتهای پیام/*