با اعطای دسترسی به آژانس برای بازدید از دو سایت مد نظر آن، نه پروژه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی متوقف خواهد شد و نه درخواست‌های بعدی آژانس برای بازرسی‌های بیشتر و جدیدتر. بنابراین، ایران هم چوب را خواهد خورد و هم پیاز را.

بر اساس بند ۵ ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، روز ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷ مهر ۱۳۹۹) تحریم‌های ایران در حوزه خرید و فروش هرگونه تانک جنگی، خودرو‌های رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه‌ای سنگین، هواپیما‌های رزمی، بالگرد‌های تهاجمی، ناو‌های جنگی، موشک‌ها، سامانه‌های موشکی یا تجهیزات مرتبط منقضی می‌شود.

منقضی شدن این تحریم‌های تسلیحاتی، منجر به تضعیف سیاست فشار حداکثری امریکا خواهد شد. واشنگتن معتقد است که رفع این تحریم‌ها باعث می‌شود ایران خود را در موقعیتی ببیند که می‌تواند اراده امریکا را به چالش بکشد و از فشار‌ها بکاهد. پیرو رفع این تحریم‌ها، ایران وارد معامله تسلیحاتی با چین و روسیه شده و نفوذ منطقه‌ای تهران تقویت خواهد شد. علاوه بر این، برخی محافل در واشنگتن به شدت ابراز نگرانی کرده‌اند که با رفع محدودیت‌های شورای امنیت بر تجارت تسلیحات توسط ایران، تهران خواهد توانست هم‌پیمانان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود را آزادانه تقویت کند.

بر این اساس، امریکایی‌ها از زمان خروج از برجام، در اندیشه جلوگیری از انقضای این تحریم‌ها بوده‌اند. برای تحقق این هدف، دو گزینه روی میز بوده است: نخست، فعال کردن مکانیسم ماشه بر اساس بند‌های ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ و دوم، تصویب یک قطعنامه جدید برای تحریم تسلیحاتی ایران.

الف- مکانیسم ماشه

طبق مفاد ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱، اگر عضوی از برجام درباره نقض فاحش برجام اخطار دهد، شورای امنیت باید ظرف ۳۰ روز قطعنامه‌ای برای «تداوم لغو» تحریم‌های این شورا به تصویب برساند. در صورت تصویب نشدن چنین قطعنامه‌ای، در پایان روز سی‌ام تمامی قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل که در قطعنامه ۲۲۳۱ متوقف شده بود، مجدداً به طور خودکار اعمال می‌شود. به عبارت دیگر، برای اعمال مجدد قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران، کافی است یکی از کشور‌های امریکا، انگلیس و فرانسه مدعی نقض فاحش برجام شود.

یک بحث حقوقی مطرح است که آیا امریکا که از برجام خارج شده، می‌تواند به عنوان عضو برجام مکانیسم ماشه را فعال کند یا خیر. امریکایی‌ها می‌گویند در متن قطعنامه ۲۲۳۱ که پس از خروج امریکا تغییری نکرده، از امریکا به عنوان عضو برجام یاد شده است و لذا این امکان برای واشنگتن وجود دارد.

اما از آنجایی که فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل، به معنای پایان رسمی برجام است و این احتمال قوی است که ایران کاملاً از برجام خارج شود، برآورد این است که غربی‌ها مکانیسم ماشه را صرفاً در صورت ناکامی سناریوی دوم یا نیافتن راه سوم فعال کنند.

ب- تمدید نامحدود/محدود تحریم‌ها

سناریوی دوم، تصویب یک قطعنامه و اعمال تحریم‌های تسلیحاتی جدید علیه ایران است. امریکا پیش‌نویس قطعنامه‌ای را برای تحریم دائمی تجارت تسلیحات از سوی ایران آماده کرده و میان اعضای شورای امنیت توزیع کرده است. این سناریو، ارتباط تنگاتنگی با ادعا‌های جدید آژانس و نیز گزارش دبیرکل سازمان ملل درباره منشأ ایرانی موشک‌های شلیک شده به آرامکوی عربستان دارد. امریکا از طریق آژانس به دنبال بازگشایی مجدد پرونده «ابعاد نظامی احتمالی» (PMD) است که تیم مذاکره‌کننده ایرانی مدعی بود بسته شده است. گزارش گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز به دنبال تهدید جلوه دادن ایران برای همسایگان است. غربی‌ها به دنبال این هستند که از این طریق، فضایی را ایجاد کنند که ضرورت تمدید تحریم تسلیحاتی ایران پذیرفته شود و چین و روسیه نتوانند قطعنامه تمدید تحریم تجارت تسلیحات علیه ایران را وتو کنند (اگر چین و روسیه رأی ممتنع دهند، غربی‌ها رأی لازم را برای تصویب قطعنامه در شورا دارند). در این میان، اروپایی‌ها یک نسخه جدید پیشنهاد کرده‌اند و آن، تمدید دوازده ماهه تحریم‌هاست و در ازای آن، همکاری بیشتر ایران با آژانس (اعطای دسترسی‌های بیشتر) را مطالبه کرده‌اند، به نحوی که ایران اجازه بازرسی‌های بیشتر را صادر کند و اروپایی‌ها بتوانند به جای قطعنامه تحریم نامحدود امریکا، یک قطعنامه تمدید دوازده ماهه را ارائه کنند. تصویب قطعنامه در شورای حکام آژانس علیه ایران را باید در چارچوب این اعمال فشار دید.

در این باره نکات ذیل قابل تأمل است؛

۱- پس از امضای برجام و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، میزان بازرسی‌های آژانس در ایران از نظر کمی و کیفی چندین برابر شده است و نمی‌توان هیچ انتهایی نیز برای این بازرسی‌ها متصور شد. غربی‌ها تا زمانی که اشراف اطلاعاتی خود را بر تأسیسات نظامی ایران از طریق آژانس کامل نکنند، به بهانه اجرای پروتکل الحاقی، بازرسی‌های میدانی از اماکن نظامی ایران برای تکمیل اشراف خود را ادامه خواهند داد.

۲- با اعطای دسترسی به آژانس برای بازدید از دو سایت مد نظر آن، نه پروژه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی متوقف خواهد شد و نه درخواست‌های بعدی آژانس برای بازرسی‌های بیشتر و جدیدتر. بنابراین، ایران هم چوب را خواهد خورد و هم پیاز را.

۳- تمدید دوازده ماهه تحریم‌های تسلیحاتی، بدین معنی نیست که پس از ۱۲ ماه، امکان فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط امریکا از بین خواهد رفت؛ لذا این تمدید محدود (در مقابل طرح تمدید نامحدود امریکا) نوعی خرید فرصت برای غرب است و هیچ آورده‌ای برای ایران ندارد.

۴- پیشرفت قابل توجه صنعت دفاعی کشور در دوره قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل اتفاق افتاده و این تحریم‌ها، مانع حمایت تسلیحاتی ایران از جبهه مقاومت نیز نشده است.

۵- تحریم‌های امریکا مؤثرتر از قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل هستند و به همان دلیلی که تحریم‌های یکجانبه امریکا فروش نفت ایران را مختل کرده، می‌تواند تجارت تسلیحات توسط ایران را نیز مختل کند؛ لذا باوجود تحریم‌های امریکا و احتمال بسیار زیاد وضع تحریم‌های جدید، رفع تحریم‌های سازمان ملل، تغییری در وضعیت تجارت تسلیحات ایران ایجاد نخواهد کرد.

۶-دولت باید ضمن رایزنی فشرده با چین و روسیه برای وتوی قطعنامه‌های تمدید تحریم تسلیحاتی (چه محدود و چه نامحدود)، اعلام کند که فعال شدن مکانیسم ماشه یا وضع قطعنامه تحریمی جدید، به معنی توقف کامل اجرای برجام از سوی ایران خواهد بود. علاوه بر این، ایران باید در چارچوب کاهش تعهدات برجامی به دلیل اجرا نشدن تعهدات طرف مقابل، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را که زمینه درخواست‌های مکرر بازرسی از سوی آژانس را فراهم کرده، متوقف کند.

*کارشناس مسائل سیاسی و بین الملل

انتهای پیام/*