آنچه که به نظر نگارنده برای شهروندان به عنوان یک تجویز کارکردیِ موثرِ فاقد عوارض در حوزۀ سواد رسانه ای مطرح است، آموزش و بازی سواد رسانه ای در بستر خانواده از طریق مشارکت فعالانه اعضای یک خانواده در فرآیند شناخت، دریافت و انتشار پیام های رسانه ای است.

ایصال نیوز - گفته می شود سواد رسانه ای درکی مبتنی بر مهارت است که توانایی تفکیک ماهیت رسانه ها از یکدیگر را برای مخاطبِ فعال فراهم می کند، آنالیز محتوای رسانه ها را برایش تسهیل کرده و فرآیند شناخت، دریافت، تحلیل، ارزیابی و بازخورد موثر پیام را برای وی درونی، حرفه ای و انتخابی می کند. بر این اساس، سواد رسانه ای، مخاطب را به درکی آگاهانه و انتقادی در مواجهه با پیام رسانه ای و رسانه می رساند. 

در قرن اخیر، از سواد رسانه ای به عنوان سواد جدید یاد می شود که سبب توانمندی مخاطب و شکل گیری تفکر انتقادی در ذهن او می شود.

از آنجایی که با پیشرفت و توسعه رسانه ها، جهان زیست آدمی، به مرحلۀ جدیدی گام نهاده است که در آن رسانه ها به یکی از اجزاء اصلی حیات اجتماعی جوامع بشری تبدیل شده است، سواد رسانه ای که به عبارتی؛ علم و فن تنظیم کننده روابط میان مخاطب، رسانه و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی محل زیست مخاطب است به عنوان یکی از عوامل مهم موثر در سطح توسعه یافتگی جوامع قلمداد می شود.

اگر برای سواد رسانه ای، دو حوزۀ کارکردی در نظر بگیریم، این دو حوزه عبارت است از: 
1- دسترسی به تولیدات رسانه ای و آموزش نحوه استفاده و بهره مندی از آنها
2- درک انتقادیِ آگاهانۀ پیام های دریافت شده از رسانه ها و کنش فعال در مواجهۀ با پیام های دریافتی 

ممکن است این سوال در ذهن متبادر شود که اهمیت سواد رسانه ای و آموزش آن چیست که امروزه در جوامع مختلف، بر آن تأکید بسیاری می شود؟

زیست در جامعۀ جهانی و دسترسی تسهیل شده به هزاران رسانه و پیام رسانه ای، اگر مخاطب از حداقلی از سواد رسانه ای برخوردار نباشد، سبب انفعال، سردرگمی و پرچالش شدن زندگی او در مقام یک «مخاطبِ منفعلِ تسلیم شدۀِ مقلدِ در حاشیه» می شود چرا که آثار منفی و مخرب رسانه های جمعی و بمباران اطلاعاتی در جامعه شبکه ای کنونی و جامعه اطلاعاتی پیش رو، به حدی زیاد است که از تفریح گرفته تا فعالیت اقتصادی، از آموزش گرفته تا فرآیند اجتماعی شدن، از خانواده گرفته تا سبک زندگی، از تنظیم روابط اجتماعی گرفته تا تنظیم روابط سیاسی، جملگی تحت تأثیر بسیار زیاد پیامدهای جامعۀ اطلاعاتیِ رسانه ای شدۀ کنونیِ جهان است.

بر این اساس، اهمیت سواد رسانه ای و آموزش آن به آحاد جامعه، یک ضرورت اجتناب ناپذیر به دلیل بمباران اطلاعاتی در عصر جوامع اطلاعاتیِ رسانه ای شدۀ کنونی ست و اهمیت جایگاه آن به حدی است که تدریجاً در حال ورود به بخش مهمی از نظام آموزشی و تعلیم و تربیت رسمی جوامع مختلف است و اصل مهمی در فرآیند اجتماعی شدن صحیح قلمداد می شود. 

از آنجایی که مخاطب فعالی که خود را مجهز به سواد رسانه ای کرده باشد، به پیام منتشر شده از سوی رسانه ها منتقدانه می نگرد، آنرا تجزیه تحلیل کرده و به چالش می کشد، در فرآیند تولید و انتشار پیام سهیم می شود، ابعاد مختلف یک پیام را تجزیه و تحلیل می کند و در محتوای پیام های دریافتی تأمل کرده و شأن کتابخانۀ ذهن خود را فراتر از جای دادن هر پیامی در آن می داند و انتخابی و گزینشگر عمل می کند، نه مبتلا به بیماری «اضافه بار اطلاعاتی» - درون داد و ذخیره اطلاعاتی که برای زندگی اش سودمند نیست - می شود و نه دچار سردرگمی و آشفتگی ذهنی شده که سطح رضامندی او از زندگی را تقلیل دهد.

به همین دلیل است که صاحب نظران حوزه ارتباطات تأکید دارند؛ مخاطب تجهیز شده به سواد رسانه ای، رسانه اش را انتخاب می کند، از پیام های منتشر شده توسط آن رسانه، عاقلانه، هدفمند و موثر استفاده می کند، پیام های دریافتی را به مدد تفکر انتقادی، ارزیابی می کند، اعتبار محتوای منتشر شده را به مدد استفاده از منابع مختلفِ مرتبط، ارزیابی می کند، قدرت پیام رسانه ای را می فهمد و میزان تأثیر پیام دریافت شده را درک کرده و آن را مدیریت می کند و می داند که پیام های رسانه ای، بر عقاید، باورها، ارزش ها و رفتارهایش اثر دارد و نه تنها جهان چندفرهنگی را درک می کند بلکه به تنوع دیدگاه ها احترام گذاشته و می تواند دیدگاه های خودش را نیز فعالانه و به شکل خلاق و به مدد رسانه، در اختیار سایر مخاطبان قرار دهد. 

وقتی مخاطب برخوردار از چنین توانمندی شود و آحاد جامعه چنین به سواد رسانه ای تجهیز شوند، تبعات منفی و مخرب بمباران اطلاعاتی و جنگ های رسانه ای، تا حد زیادی تقلیل می یابد و جامعه از گزند چالش های مخرب عصر حاضر در امان می ماند. 

فلذا صاحب نظران ارتباطات تأکید دارند سواد رسانه ای را به شهروندان آموزش دهیم تا شهروندانی پرسشگر، خلاق، محقق، آگاه و متفکر تربیت کنیم تا علاوه بر تقویت بُعد انتقادی در ذهن آنان، ایشان را مشارکت جو، خلاق و فعال پرورش دهیم. 

از آنجایی که برخورداری از سواد رسانه ای، امکانات و دسترسی های فوق العاده ای برای مخاطب در بهره مندی از رسانه ها و پیام های رسانه ای ایجاد می کند و امکان دارد خود نیز اثر معکوس داشته باشد سطح بندی آموزش سواد رسانه ای به شهروندان، متناسب با شرایط سنی، الگوهای فرهنگی و حرفۀ شغلی آنان، از اهمیت بسزایی برخوردار است و از آنجایی که سطوح مختلف آموزش سواد رسانه ای، کارکردهای متمایزی دارد و آنچه که یک متخصص حوزۀ ارتباطات می آموزد و در پژوهش هایش از آن بهره مند می شود، ممکن است برای یک شهروند عادی نه تنها مخرب بوده بلکه تبدیل به ابزاری شود که شهروند، به مدد آن، خود تبدیل به یک کاراکتر مسئله آفرین و هزینه زا برای جامعه شود؛ سطح بندی آموزش های مرتبط با سواد رسانه ای از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است و به نظر نگارنده، باید در چارچوب آموزش رسمی یک کشور قرار گیرد تا نظارت های لازم بر آن اعمال شود. 

آنچه که به نظر نگارنده برای شهروندان به عنوان یک تجویز کارکردیِ موثرِ فاقد عوارض در حوزۀ سواد رسانه ای مطرح است، آموزش و بازی سواد رسانه ای در بستر خانواده از طریق مشارکت فعالانه اعضای یک خانواده در فرآیند شناخت، دریافت و انتشار پیام های رسانه ای است. اینکه خانواده ها علاوه بر آموزش فنی استفاده از ابزارهای رسانه ای بدانند که حین تماشای یک کلیپ، فیلم، محتوای نوشتاری، کارتون، موزیک ویدئو، خبر و امثالهم، صرفاً نباید تماشاگر منفعل باشند بلکه باید در جمع خانواده، اجزای پیام دریافتی را تجزیه تحلیل کنند، واقعیات روزمره و تخیل به کار رفته در تولید رسانه ای را از هم تفکیک کنند، ضمن بهره مندی آموزشی و سرگرم کننده از محتوای رسانه ای، جذابیت های بصری آن را آنالیز کرده و از درونی ساختن ذهنی برخی از آنان از جمله خشونت، پرهیز کنند؛ پرسشگر باشند و صحنه ها و روایت ها را به چالش بکشند و در جمع خانواده در مورد ایجاد یک وبگاه، ساخت یک کانال در شبکه های اجتماعی، چگونگی تولید محتوا و امثالهم به مشورت بپردازند در کنار مفاهیمی که توسط آموزش رسمی به دانش آموزان، دانش جویان و طلاب آموزش داده می شود و برنامه هایی که توسط رسانه رسمی برای آحاد جامعه در قالب محتوای قابل انتشار عمومی و غیرطبقه بندی به لحاظ سطح مفاهیم تخصصی منتشر می شود؛ می تواند سطح سواد رسانه ای در یک جامعه را ارتقاء بخشیده و آموزش سواد رسانه ای خانواده محور، خانواده مبنا و در بستر خانواده را در جامعه ترویج دهد.

*دانش آموخته جامعه شناسی، ارتباطات و روزنامه نگاری/روزنامه نگار و مدیرمسئول ایصال نیوز

انتهای پیام/*