با گذشت یک سال از تهاجم نظامی ارتش روسیه به اوکراین که رئیس جمهور روسیه آنرا عملیات ویژه نامید، اوکراین با کسب حمایت اکثر کشورهای جهان در دفاع از تمامیت ارضی خود همچنان مقاوم ایستاده است. اما آیا پوتین با تله غرب، مرتکب اشتباه محاسباتی در تهاجم به اوکراین شده است؟

ایصال نیوز - یک سال قبل در 24 فوریه 2022 مصادف با پنجم اسفند ماه 1400، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه با تصور اینکه می تواند ظرف یک هفته یا حداکثر یک ماه، با تصرف کی‌یف‌ پایتخت اوکراین، با دست پُر و پیروز از میدان نبرد اوکراین خارج شود و یا حداقل ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین را سرنگون کند دستور انجام «عملیات ویژه» در این کشور را صادر کرد، اما امروز پس از یک سال با همبستگی جهانی علیه این اقدام پوتین و با مقاومت ارتش و مردم اوکراین، این ارتش پوتین است که زمینگیر شده و سراسیمه به دنبال یافتن راهی است تا آبرومندانه از خاک اوکراین خارج شود.

در طول یک سال گذشته شورای امنیت سازمان ملل برای توقف اشغال اوکراین بارها تلاش کرد اما با رای وتوی روسیه نتوانست تهاجم به اوکراین را محکوم و متوقف کند؛ به همین خاطر آمریکا و متحدانش به دنبال محکومیت جهانی مسکو در مجمع عمومی بر آمدند؛ هر چند مصوبات و تصمیم‌های این مجمع برای هیچ کشوری در جهان الزام‌آور نیست.

یک سال پس از اشغال بخش هایی از اوکراین توسط ارتش روسیه، مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه ای با اکثریت آراء ضمن محکوم کردن مجدد تهاجم روسیه به اوکراین به دلیل نقض منشور سازمان ملل متحد، بر ضرورت توقف درگیری ها و خروج فوری و بدون قید و شرط ارتش روسیه از خاک اوکراین و احترام به حاکمیت ارضی اوکراین تاکید کرد.

این قطعنامه که از سوی اوکراین و با رایزنی با متحدان غربی تنظیم شد، با 141 رای موافق در مقابل هفت رای مخالف و 32 رای ممتنع تصویب شد. 7 کشور که علیه این قطعنامه رای مخالف دادند عبارتند از بلاروس، نیکاراگوئه، روسیه، سوریه، کره شمالی،‌ اریتره و مالی هستند.

در این قطعنامه آمده است که مجمع عمومی تعهد خود را به حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی اوکراین مطابق با آنچه در محدوده مرزهای بین المللی خاکی و آبی به رسمیت شناخته شده این کشور است و تقاضای خود مبنی بر خروج فوری، کامل و بدون قید و شرط تمامی نیروهای نظامی روسیه از خاک اوکراین را تاکید کرده و خواستار توقف درگیری ها است.

ساعاتی پس از تصویب این قطعنامه، آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل در نشست شورای امینت در سطح وزیران امور خارجه به مناسبت جنگ اوکراین بار دیگر تصریح کرد: حمله روسیه به اوکراین نقض آشکار منشور ملل متحد و قوانین بین المللی است.

دبیر کل سازمان ملل ادامه داد: اکنون سلاح صحبت می کند، اما در نهایت، همه ما می دانیم که دیپلماسی و پاسخگویی، راه رسیدن به صلح عادلانه و پایدار است. همه ما باید هر تلاش معناداری را برای پایان دادن به خونریزی تشویق کنیم و در نهایت تلاش کنیم به صلح یک فرصت دهیم.

از سوی دیگر، رویترز گزارش داد همزمان با تصویب این قطعنامه در سازمان ملل، وزارت خارجه چین روز جمعه نیز از طرح 12 ماده‌ای خود برای صلح در اوکراین که شامل آتش‌بس و پایان تحریم‌های غرب علیه روسیه است، خبر داد.

طرح چین، بر آغاز گفت‌گوهای صلح میان مسکو و کی‌یف، آتش‌بس، پایان تحریم‌های غرب علیه روسیه، اتخاذ تدابیری برای تضمین امنیت تاسیسات هسته‌ای، ایجاد گذرگاه‌های بشردوستانه برای خروج غیرنظامیان و گام‌هایی در راستای تضمین صادرات غلات تاکید کرده است.

طرح صلح چین همچنین بر مواضع این کشور مبنی بر «تضمین موثر حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی» همه کشورها تاکید و خواستار پایان «ذهنیت جنگ سرد» شده است.

طرح صلح چین همزمان با اولین سالگرد جنگ اوکراین منتشر شده است و اوکراین این طرح را تلاشی برای نجات پوتین از گرداب جنگ ارزیابی کرده است.

واکنش اتحادیه اروپا به طرح صلح چین نیز سرد بود. جوسپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز جمعه به وقت محلی در جمع خبرنگاران در مقر سازمان ملل در نیویورک گفت: طرح صلح چین اعلام مواضع این کشور است که از آغاز جنگ آنها را تکرار کرده و یک طرح صلح نیست. یک طرح صلح باید قابل اجرا باشد و بتوان با آن درگیری ها را متوقف کرد.

بورل تصریح کرد: از نظر من، چین (که وزیز خارجه اش دیروز به مسکو رفته)باید به کی یف نیز سفر کند تا پیشنهادات آن معتبر در نظر گرفته شود و این کشور متهم به یکجانبه گرایی نشود.

ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین نیز همچنان پیروزی بر روسیه را در سال 2023 قطعی می داند و همچنان بر خروج کامل ارتش اشغالگر از خاک اوکراین قبل از هر پیشنهاد صلحی تاکید دارد.

زلنسکی روز جمعه 24 فوریه 2023 در اولین سالگرد تهاجم روسیه به اوکراین با اعلام یک دقیقه سکوت به احترام قربانیان جنگ گفت: سال 2022 برای مردم و دولت اوکراین سال فداکاری و مقاومت بود و سال 2023 سال شکست پوتین است و ما هرگز تسلیم نخواهیم شد.

پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در سالگرد آغاز عملیات ویژه در اوکراین بار دیگر از ایستادگی در برابر نفوذ غرب سخن گفت و با ادای احترام به هزاران سرباز روسی کشته شده در اوکراین مدعی پیروزی در این نبرد شد.    

اشتباهات محاسباتی پوتین

اینکه چه وقایعی باعث شد تا پوتینِ هفتاد ساله برای حل مشکلات خود با غرب به جنگ با ولودیمیر زلنسکی و تعرض به تمامیت ارضی اوکراین دست بزند خود حدیث مفصلی دارد، اما مهمترین بهانه ادعایی او مبارزه با گسترش نازیسم در اوکراین بود.
از سال 2013 که ویکتور یانوویچ رئیس جمهور حامی روسیه در اوکراین در اعتراضات مردم اوکراین و سپس در انتخابات ریاست جمهوری 2014 شکست خورد و پارلمان اوکراین تصمیم به گسترش روابط با اتحادیه اروپا و غرب گرفت، پوتین کینه اوکراین را به دل گرفت و روزبروز تنش میان این دو کشور بالا گرفت و نهایتا به اشغال جزیره کریمه با دستور پوتین، این خصومت شعله ور شد.

 شبه‌جزیره کریمه که در ساحل دریای سیاه واقع شده بخشی از اوکراین است، اما معترضان روس تبار که دولت جدید اوکراین را «غربگرا و نامشروع» می دانستند منادی الحاق به روسیه شدند و در روز 26 فوریه 2014، روس‌ها حدود ۱۵۰ هزار تن از نیروهایشان را به بهانه انجام رزمایش در طول مرزهای اوکراین مستقر کرده و یک روز بعد نظامیان مسلح روسی ساختمان‌های مهم کریمه و فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های مهم را به اشغال خود درآوردند. 

هرچند کشورهای غربی و سازمان ملل هیچگاه حاکمیت روسیه بر شبه جزیره کریمه را به رسمیت نشناخته اند، اما این پیروزی برق آسا و تعلل جامعه جهانی در برخورد عملی با تجاوز روسیه و عضو دارای حق وتو در سازمان ملل، پوتین سالخورده را با رؤیای احیای قدرت شوروی سابق، به اشتباهات محاسباتی پی در پی گرفتار کرد.
درست هشت سال بعد از تصرف شبه جزیره کریمه، ولادیمیر پوتین باز هم به بهانه برگزاری رزمایش نظامی ظرف یک هفته نیروهای نظامی خود را به مرز اوکراین اعزام کرد و با عنوان «عملیات ویژه» دست به اشغال خاک اوکراین زد.

پوتین با هدف خنثی کردن تلاش کی‌یف برای عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا، در 22 فوریه 2022 توافق صلح شرق اوکراین را لغو کرد و استقلال دو منطقه تحت کنترل جدایی‌طلبان موسوم به «دونتسک» و «لوهانسک» در شرق اوکراین را به رسمیت شناخت.

رئیس جمهور روسیه سرانجام رسما در در 24 فوریه 2022، آغاز «عملیات نظامی ویژه» در اوکراین  را اعلام کرد و مدعی شد که عملیات‌ ویژه کشورش در اوکراین، «نه برای تصرف» این کشور، بلکه برای «کمک به غیرنظامیان» است و مسئولیت «هرگونه خونریزی» را با دولت اوکراین دانست!

یک سال پیش، شاید پوتین تصور می کرد این بار هم (مانند تصرف شبه جزیره کریمه) جنگ اوکراین را ظرف چند هفته با پیروزی به پایان می رساند، اما همبستگی جهانی در حمایت از اوکراین، واکنش همه جانبه و سریع آمریکا و اتحادیه اروپا و مقاومت قوی ارتش و مردم اوکراین خواب پوتین را آشفته ساخت و حلاوت پیروزی سریع در این «عملیات ویژه» را از وی گرفت.

مقاومت اوکراین در این جنگ فرسایشی بسیار قوی‌تر از حد انتظار بود، به حدی که تحسین کشورهای زیادی را برانگیخت.

ارسال انبوه تسلیحات غربی به اوکراین و سیل تحریم ها علیه روسیه و همگامی قاطع سازمان ملل با اوکراین، عملا عرصه را بر روسیه و ارتش پوتین تنگ و تنگ تر کرده است و اکنون پس از گذشت یک سال، روسیه ترس آن دارد که کریمه را هم از دست بدهد!.

 به نظر، اشتباه پوتین و ارتش روسیه این بوده و هست که روسها با تفکرات سخت نظامی، میدان دیپلماسی را فدای میدان نبرد کردند، در حالی که میدان نبرد را نیز با نیروهای خشن و سرکوب واگنر، سربازان متردد و بدون انگیزه چچنی و روسی پر کردند!

این اشتباه راهبردی، مشت پوتین را باز کرد و زمینه را برای آمریکا و غرب فراهم کرد تا با انگیزه بالا و در کمترین زمان به تحریم های گسترده روی آورده و با کمک های هدفمند نظامی و مالی به اوکراین، جنگ روسیه و اوکراین را به سمت فرسایشی شدن بکشانند، زیرا غرب می داند که فرسایشی شدن جنگ برای ارتش روسیه، سم مهلک است.

اشتباه دیگر پوتین استفاده از سلاح انرژی (نفت و گاز) در زمستان سخت اروپا بود. این حربه نیز با تحریم های گسترده غرب علیه روسیه به سرعت رنگ باخت و به تقویت اقتصاد و تجارت آمریکا در اروپا منجر شد! 

 یک سال پیش، پوتین و مشاوران و فرماندهان ارشد روس به این تحلیل رسیده بودند که در صورت حمایت تسلیحاتی غرب از اوکراین، قیمت جهانی نفت به شدت افزایش و تا 200 دلار هم خواهد رسید و قیمت گاز، اروپا را به زانو در خواهد آورد، اما چنین نشد و تامین فوری نفت اروپا توسط آمریکا، زمستان را تنها برای روسیه سخت کرد!

اکنون در سایه تحریم گسترده تجاری، مالی، نفت و گاز روسیه در اروپای غربی و ثبات ذخایر آمریکا، بهای معاملات نفت برنت حدود 83 دلار است و بهای معاملات وست تگزاس اینترمدیت آمریکا به 76 دلار در هر بشکه رسیده است . طبق آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ذخایر نفت آمریکا در هفته منتهی به 17 فوریه2023 به بالاترین میزان در دو سال اخیر و به میزان 7.6 میلیون بشکه افزایش یافت و به حدود 479 میلیون بشکه رسید.

اشتباه محاسباتی دیگر پوتین تهدید به استفاده از سلاح اتمی در صورت تهدید موجودیت و امنیت روسیه است اما پوتین در خلوتگاه خود بخوبی میداند که استفاده از سلاح اتمی  در درجه اول به ضرر روسیه است و گذشت زمان ثابت خواهد کرد که استفاده از سلاح اتمی در این منطقه عملا غیر ممکن است.

حوزه نفوذ، عامل اصلی جنگ

به نظرمیرسد عامل اصلی شعله ور شدن آتش جنگ اوکراین در فوریه 2022، به خطر افتادن حوزه نفوذ روسیه در اروپا بود. پوتین نمی توانست روز به زوز شاهد از دست دادن حوزه نفوذ خود در اروپا باشد.

برنامه اتحادیه اروپا و سازمان آتلانتیک شمالی(ناتو) برای گسترش نفوذ بر کشورهایی همچون اوکراین خشم روسها را برانگیخته بود و ماهها بود که پوتین به غرب هشدار می داد اما غرب با استفاده از ابزار جنگ نرم و بزرگ نمایی نقاط ضعف روسیه کشورهای اروپای شرقی و متحدان سابق روسیه را ترغیب به پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا می کرد.

 به جرأت می توان گفت که جدایی کریمه از اوکراین و الحاق دوباره به فدراسیون روسیه پیامد همین رقابت‌های سیاسی، نظامی و ژئوپلیتیک آمریکا و غرب با روسیه تحت رهبری پوتین بود.

رفتار سیاسی زلنسکی و اصرار او در نزدیک شدن به اتحادیه اروپا و ناتو موازنه قدرت را به زیان روسیه و البته به نفع غرب تغییر داد.

تهدید حوزه نفوذ روسیه مشابه همان اتفاقی است که در مناقشه تایوان در آسیای شرقی بین آمریکا و چین در حال وقوع است. 

پوتین که در جوانی از مقامات ارشد کا.گ.ب بود، سالها پیش فروپاشی شوروی سابق را بزرگترین فاجعه ژئوپلیتیک قرن خوانده بود و از دست دادن هریک از حمهوری های تازه استقلال یافته شوروی سابق را پتکی محکم بر اقتدار و نفوذ تاریخی روسیه محسوب می کرد و در هر فرصتی مترصد انتقام از ناتو و غرب بود.

غرب هم این نکته را دریافته بود و با استفاده از ابزار جنگ نرم بر آتش این تحقیر تاریخی می دمید تا پوتین را در تله اشتباه محاسباتی گرفتار کند.

 همچنان بر این باورم که بزرگترین اشتباه پوتین و شورای امنیت ملی روسیه این بود که تصمیم گرفت جنگ نرم غرب علیه روسیه را با جنگ سخت و لشکر کشی نظامی پاسخ دهد؛ پاسخی نادرست در زمان و مکان نادرست. همین اشتباه محاسباتی فضای جهانی برای نقش آفرینی بیشتر آمریکا و ناتو را در جنگ نرم برای نفوذ بیشتر در منطقه اروپایی فراهم کرد.

فرماندهان نظامی روسیه از درک قابلیت های جنگ نرم غرب ناتوان بودند و گمان کردند که راه حل مقابله با جنگ نرم حمله نظامی در میدان است.

اکنون با فرسایشی شدن جنگ توان نظامی روسیه به سرعت در حال تضعیف است و خطر فروپاشی ارتش فدراسیون روسیه در آینده نزدیک دور از ذهن نیست.  

به نظر، راه حل اصلی پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین ترسیم نقشه راه با تعیین حد و مرز حوزه نفوذ غرب و شرق است، همین راه حل در مناقشه تایوان بین چین و آمریکا صدق می کند و در بعد کلان، تا زمانی که قدرت های سیاسی غرب و شرق در رویای گسترش حوزه نفوذ باشند متأسفانه انسانهای بیگناه قربانی جاه طلبی قدرتمندان خواهند بود.

در خوشبینانه ترین حالت، شاید این بار با کمک همه جانبه تسلیحاتی، سیاسی و امنیتی غرب به اوکراین، پوتین مجبور به پذیرش شکست نظامی و خروج بی قید و شرط از خاک اوکراین شود، اما تلاش ناتو و غرب برای تحقیر جنگ سالاران روسیه ممکن است در نقطه ای دیگر، آتش جنگ را دیر یا زود باز شعله ور کند.

*روزنامه نگار ارشد و تحلیلگر مسائل سیاسی و بین الملل - عضو شورای سردبیری ایصال 

انتهای پیام/*